RUINA ZAMKU GOTYCKIEGO W PŁONINIE, STAN W 2008 ROKU

ierwszym udo­ku­men­to­wa­nym właś­ci­cie­lem lub dzier­ża­wcą wsi Nie­syt­no, któ­rej na­zwa po­cho­dzić mia­ła od le­gen­dar­ne­go ra­bu­sia Nie­mi­ra, był wzmian­ko­wa­ny w ro­ku 1300 ka­szte­lan Al­bert Ba­war­czyk z Wal­ter­sdor­fu. Bu­do­wę mu­ro­wa­nej wa­ro­wni przy­pi­su­je się ini­cja­ty­wie ksią­żąt świd­nic­ko-ja­wor­skich, na­zwa za­mku nie po­ja­wia się je­dnak w żad­nych do­ku­men­tach len­nych księ­stwa, nie­ja­sna by­ła­by też jej ro­la w je­go sy­ste­mie o­bron­nym, stąd wśród nie­któ­rych hi­sto­ry­ków pa­nu­je po­gląd o in­nej niż ksią­żę­ca me­try­ce. Pra­wdo­po­do­bnie w 1307 ro­ku dzier­ża­wcą Pło­ni­ny był Kon­rad von Tschirn, a w ro­ku 1345 - Ge­org Świd­ni­cki, z pe­wnoś­cią jed­nak do­bra te na­le­ża­ły wów­czas do kla­szto­ru w Lu­bią­żu i ka­żda o­pe­ra­cja pra­wna na tym ma­ją­tku wy­ma­ga­ła zgo­dy o­raz a­sy­gna­ty o­pa­ta. Do­wo­dnie go­spo­da­rzem w Nie­sy­tnie był w 1432 ro­ku we­te­ran spod Grun­wal­du Hans von Tschirn (wal­czą­cy o­czy­wiś­cie po stro­nie krzy­żac­kiej). Hans współ­pra­co­wał z hu­sy­ta­mi, lecz je­go "dzia­łal­ność" re­for­ma­tor­ska o­gra­ni­cza­ła się do na­pa­dów i gra­bie­ży na oko­licz­nych szla­kach, co spo­tka­ło się ze sta­now­czym po­tę­pie­niem ze stro­ny władz koś­ciel­nych i za­koń­czy­ło wy­pra­wą zbro­jną miesz­czan świd­nic­kich, któ­rzy po­bo­go­sła­wie­ni la­ską bi­sku­pa wro­cław­skie­go na­je­cha­li za­mek i w zna­cznym sto­pniu go znisz­czy­li. Von Tschirn zbiegł do swe­go bra­ta O­pit­za na So­ko­lec, gdzie nie­dłu­go po­tem zwa­bił hu­syc­kich przy­wód­ców re­be­lii Bed­rzi­cha o­raz Mi­chał­ka, a nas­tę­pnie zdra­dzie­cko ich poj­mał i prze­ka­zał do Świ­dni­cy, uzy­sku­jąc nie tyl­ko prze­ba­cze­nie, ale rów­nież wdzię­czność koś­cio­ła. Po po­wro­cie do Pło­ni­ny przez na­stę­pne la­ta sta­rym zwy­cza­jem to­czył wła­sne pry­wa­tne po­tycz­ki z ku­pca­mi i są­sia­da­mi, aż do ro­ku 1455, osta­tnie­go w swym in­te­re­su­ją­cym ży­ciu, gdyż wte­dy wła­śnie we­dług le­gen­dy zgi­nąć miał z rę­ki Gun­cze­la ze Świn (nie jest to in­for­ma­cja po­twier­dzo­na w źró­dłach).

FRAGMENT MURÓW PÓŁNOCNEGO SKRZYDŁA MIESZKALNEGO Z WIDOCZNĄ PO LEWEJ STRONIE WIEŻĄ, STAN PRZED REKONSTRUKCJĄ

ZAMEK NA GRAFIKACH T. BLATTERBAUERA Z LAT 80. XIX WIEKU

d roku 1468 z Nie­sy­tna pi­sał się Ge­org von Zed­litz zwa­ny brzy­dko Mał­pą (zm. 1482), pan na Ma­cie­jo­wej o­raz we Wle­niu. Po nim za­mek po­sia­dał je­go syn Ge­org (1484, 1492), wnuk Ja­cob (1494-1525), pan na Ło­mni­cy, wnuk Just i bra­tan­ko­wie tych o­sta­tnich, a po­śród nich Ge­org, za­ło­ży­ciel li­nii ro­do­wej Nim­mer­sath, w któ­rej rę­kach Pło­ni­na po­zo­sta­ła do ro­ku 1661. W po­ło­wie XVI wie­ku Ja­cob von Zed­litz wzniósł w są­sie­dztwie go­tyc­kiej bu­do­wli wspa­nia­łą re­ne­san­so­wą re­zy­den­cję prze­nosząc do niej co­dzien­ne ży­cie dwo­ru. Za­mek śre­dnio­wie­czny miał od­tąd pe­łnić fun­kcje po­mo­cni­cze: sa­li ry­cer­skiej u­ży­wa­no ja­ko ma­ga­zy­nu do prze­cho­wy­wa­nia zia­rna, a na mu­rach u­sta­wio­no czte­ry ha­ko­wni­ce odpa­la­ne przy o­ka­zji wa­żnych świąt lub u­ro­czy­sto­ści. W ro­ku 1661 ma­ją­tek Nie­sy­tno prze­szedł na wła­sność pa­nów von Glau­bitz i von Re­dern, na­stę­pnie von Mal­tzan o­raz von Neid­schutz. W la­tach 1688-1715 na­le­żał on do o­chmi­strza dwo­ru e­le­kto­rki So­phie Cha­rlot­te - Jo­han­na von Do­brze­nsky-Do­ber­ze­nitz, by po nich aż do 1777 wzbo­ga­cać stan po­sia­da­nia ba­ro­nów von Czet­tritz. Od ro­ku 1794 wła­ści­cie­lem Pło­ni­ny był von Mann­stein, a od 1798 - kwa­ter­mistrz i pro­ku­ra­tor woj­sko­wy Da­vid Kon­rad von Gra­eve, któ­ry od­no­wił mo­cno już za­nie­dba­ny pa­łac do­sta­wia­jąc do nie­go je­dno skrzy­dło wraz z wie­żą ze­ga­r­ową.

PŁONINA NA POCZTÓWCE TYPU GRUSS Z PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU

WIDOK ZAMKU OD POŁUDNIA NA KOLOROWANYCH POCZTÓWKACH Z POCZĄTKU XX STULECIA

o roku 1810 właścicielem wsi z pa­ła­cem i ru­iną za­mku był von Bu­nier, a po nim ku­piec z Je­le­niej Gó­ry Linkh. W 1843 do­bra te na­był od nie­go za sumę 80 ty­się­cy reń­skich ta­la­rów hra­bia Ju­lius von Bu­low, któ­ry o­zdo­bił e­le­wa­cję po­łu­dnio­wą gma­chu re­ne­san­so­we­go, wzniósł bu­dy­nek bra­mny, a do­lny dzie­dzi­niec o­to­czył mu­rem. Zabezpieczył on także i przeprowadził gruntowną konserwację średniowiecznych ruin. Je­go syn Hans Wer­ner von Bu­low w 1871 sprze­dał ma­ją­tek kró­lew­skie­mu mar­szał­ko­wi dwo­ru w Ber­li­nie hra­bie­mu Frie­dri­cho­wi Wil­hel­mo­wi von Per­pon­cher-Sed­lnit­zky, ten zaś za­le­dwie pięć lat pó­źniej od­stą­pił go księ­ciu An­to­ne­mu von Ho­hen­zol­lern-Sig­ma­ri­nen, któ­ry z ko­lei już po ro­ku, czy­li w 1877 poz­był się go na rzecz bli­żej nie­zna­ne­go je­le­nio­gór­skie­go kon­sor­cjum. W 1880 ro­ku wła­ści­cie­lem Nie­sy­tna zo­stał rot­mistrz w sta­nie spo­czyn­ku von Motz, zaś w 1888 - kon­sul Edu­ard We­ber z Ham­bur­ga. Na po­czą­tku XX wie­ku spad­ko­bier­cy Edu­ar­da sprze­da­li ca­ły ma­ją­tek ziem­ski Eber­har­do­wi hra­bie­mu von Saur­ma ba­ro­no­wi von Jeltsch. Ten prze­pro­wa­dził kon­ser­wa­cję za­mku gór­ne­go i udo­stę­pnił go do zwie­dza­nia. Osta­tnim przed­wo­jen­nym go­spo­da­rzem pa­ła­cu był Edu­ard Neu­schaf­fer, za­ufa­ny ple­ni­po­tent Ern­sta Lud­wi­ga księ­cia von Hes­sen, miesz­ka­ją­cy na co dzień w na­le­żą­cym do księ­cia za­mku w Kar­pni­kach.

ZAMEK Z DROGI PROWADZĄCEJ DO KACZOROWA NA FOTOGRAFII Z LAT 30. XX WIEKU I W 2018 ROKU

WIDOK Z ZAMKU WYSOKIEGO NA PAŁAC RENESANSOWY LUB TO, CO Z NIEGO ZOSTAŁO, FOTOGRAFIE Z LAT 60. XX WIEKU I Z ROKU 2008

czasie dru­giej wo­jny świa­to­wej w pa­ła­cu mie­ścił się o­śro­dek wy­cho­waw­czy dla ra­so­wych dzie­wcząt nie­mie­ckich, a na­stę­pnie o­bóz przej­ścio­wy dla po­cho­dzą­cych z Gór­ne­go Ślą­ska współ­pra­co­wni­ków wy­wia­du woj­sko­we­go o­raz Ro­sjan słu­żą­cych w Wer­mach­cie. Pod ko­niec wo­jny sta­cjo­no­wa­li tu­taj lo­tni­cy Luft­waf­fe, na­bie­ra­ją­cy sił wi­tal­nych przed po­no­wnym wy­sła­niem na front wscho­dni. Po ro­ku 1945 gmach prze­kształ­co­no na dom ko­lo­ni­jny. Pó­źniej je­go go­spo­da­rzem by­ła Lu­bel­ska Fa­bry­ka Sa­mo­cho­dów Cię­ża­ro­wych, któ­ra pró­bo­wa­ła prze­pro­wa­dzić re­mont za­by­tku, jed­na­kże o­ko­li­czna lud­ność roz­kra­dła wię­kszość ma­te­ria­łów bu­do­wla­nych i w tej sy­tu­acji FSC od re­mon­tu od­stą­pi­ła. W 1984 pa­łac Nie­sy­tno prze­szedł w rę­ce pry­wa­tne, a osiem lat pó­źniej spło­nął w po­dej­rza­nych o­ko­licz­noś­ciach. Po­no­wnie zmie­nił wła­ści­cie­la w ro­ku 2010.

FASADA POŁUDNIOWA PAŁACU W LATACH 40. XX WIEKU I PRZED ROZPOCZĘCIEM PRAC KONSERWATORSKICH (2008)

yróżniającą się ce­chą za­mku go­ty­ckie­go jest wie­ża wznie­sio­na na pla­nie zbli­żo­nym do kro­pli wo­dy, któ­ra wraz z wie­żą za­mku w Bol­ko­wie sta­no­wią je­dy­ne te­go ty­pu przy­kła­dy archi­te­ktu­ry o­bron­nej na Ślą­sku. Ró­żni­ły się o­ne jed­nak prze­zna­cze­niem: wie­ża z Bol­ko­wa peł­ni­ła fun­kcję miej­sca o­sta­tniej o­bro­ny za­mku, pod­czas gdy jej od­po­wie­dnik w Nie­sy­tnie wy­ko­rzy­sty­wa­ny był ró­wnież do ce­lów mie­szkal­nych. Rzut bu­do­wli o­par­to na ge­ome­trii o­śmio­bo­ku, z któ­re­go wy­pro­wa­dzo­no o­strze w kie­run­ku wscho­dnim, od stro­ny zbo­cza o ła­go­dniej­szym na­chy­le­niu. Mie­ści­ła ona dwie kon­dy­gna­cje na­zie­mne i dwie piw­nicz­ne, czę­ścio­wo wy­ku­te w ska­le. O wa­lo­rach u­ży­tko­wych wie­ży świa­dczy o­bec­ność na pię­trze cie­płej iz­by, czy­li po­mie­szcze­nia wy­ło­żo­ne­go od śro­dka dre­wnia­ny­mi bel­ka­mi w ce­lu za­pe­wnie­nia miesz­kań­com sta­bil­nych i kom­for­to­wych wa­run­ków by­to­wych. Od stro­ny za­chod­niej o­ka­lał ją ka­mien­ny obwód z wej­ściem na cia­sne mię­dzy­mu­rze i do piw­ni­cy, na­to­miast od wscho­du są­sia­do­wał trzy­kon­dy­gna­cyj­ny bu­dy­nek miesz­kal­ny wznie­sio­ny na pla­nie li­te­ry L. Je­go kom­po­zy­cję two­rzy­ły dwa skrzy­dła: po­łu­dnio­we o wy­mia­rach 4,5-6,5x15 me­trów, po­łą­czo­ne z dwóch skle­pio­nych ko­mór, oraz mie­rzą­ce 17 me­trów dłu­go­ści skrzy­dło pół­noc­ne, miesz­czą­ce dwie na­kry­te dre­wnia­nym stro­pem du­że sa­le, z któ­rych je­dną po­strze­ga­no ja­ko głów­ne po­miesz­cze­nie re­pre­zen­ta­cyj­ne. Ka­pli­ca zam­ko­wa praw­do­po­do­bnie znaj­do­wa­ła się w wy­ku­szu wy­cho­dzą­cym daw­niej ze ścia­ny po­łud­nio­wej.

PLAN ZAMKU GOTYCKIEGO: 1. WIEŻA, 2. SKRZYDŁO PÓŁNOCNE, 3. SKRZYDŁO POŁUDNIOWE, 4. KAPLICA, 5. MUR WSCHODNI Z MIĘDZYMURZEM

rzytulony do podnóża wznie­sie­nia zam­ko­we­go XVI-wie­czny pa­łac von Zed­lit­zów skła­dał się dwóch czte­ro­kon­dy­gna­cyj­nych skrzy­deł miesz­kal­nych o­raz na­roż­nej wie­lo­bocz­nej wie­ży do­sta­wio­nej przy wjeź­dzie od stro­ny wscho­dniej. Od po­łud­nia są­sia­do­wał z nim ta­ras o­gra­ni­czo­ny na­ry­sem ba­ste­jo­wym, a ca­łość o­ta­czał ro­man­ty­czny park kra­jo­bra­zo­wy w sty­lu an­giel­skim. Ele­wa­cje ze­wnętrz­ne re­ne­san­so­wej sie­dzi­by zdo­bi­ła bo­ga­ta de­ko­ra­cja w for­mie wy­ku­tych w pias­kow­cu por­ta­li, wo­lu­to­wych szczy­tów, ka­mien­nych o­pa­sek i obra­mień, a ta­kże licz­nych de­ta­li ar­chi­tek­to­nicz­nych, któ­re po znisz­cze­niach wy­wo­ła­nych po­ża­rem nie­mal w ca­łoś­ci roz­kra­dzio­no. Jed­nym z ta­kich za­gi­nio­nych e­le­men­tów wy­stro­ju by­ła wmu­ro­wa­na w ścia­nę pły­ta z her­ba­mi ro­dzin von Zed­litz o­raz von Run­ge i wy­ku­tą w niej in­skry­pcją:

Jorge

Zedlicz Affe ge

Katrina Ru

Nandi

von Meiwalde

ngin von

Ave

Nimersat

Schidlaw

J. Com: a: Bulow

rest 1843

PLAN ZESPOŁU ZAMKOWO-PAŁACOWEGO, V. SCHAETZKE: SCHLESISCHE BURGEN UND SCHLOSSER:
1. ZAMEK GOTYCKI, 2. PAŁAC RENESANSOWY, 3. DZIEDZINIEC, 4. TARAS, 5. MURY BASTEJOWE Z XVII-WIEKU, 6. BUDYNEK BRAMNY

JEDNA Z WIZUALIZACJI PRZEDSTAWIAJĄCYCH PAŁAC I GOTYCKIE RUINY ZAMKU
WIĘCEJ ZNAJDZIECIE NA NIESYTNO.PL

o czasów współ­cze­snych za­cho­wa­ła się śre­dnio­wie­czna wie­ża głó­wna, du­że frag­men­ty mu­rów skrzy­deł miesz­kal­nych o­raz re­lik­ty XVII-wiecz­nych ob­wa­ro­wań ba­ste­jo­wych. Cał­ko­wi­cie zruj­no­wa­ny jest pa­łac, któ­ry je­szcze do nie­da­wna gro­ził za­wa­le­niem. W skład ze­spo­łu pa­ła­co­wo-par­ko­we­go wcho­dzą po­nad­to: XIX-wie­czny bu­dy­nek bra­mny – cał­kiem nie­źle u­trzy­ma­ny, wy­ku­ta pod­czas o­stat­niej wo­jny sztu­czna gro­ta pod wie­żą o­raz mo­cno za­nie­dba­ny, zdzi­cza­ły park an­giel­ski. Wy­da­je się, że naj­gor­sze ten za­by­tko­wy o­biekt ma już za so­bą, od kil­ku lat bo­wiem pry­wa­tny właś­ci­ciel czy­ni sta­ra­nia w ce­lu u­po­rzą­dko­wa­nia te­re­nu i częś­cio­wej od­bu­do­wy za­ło­że­nia. Ze wzglę­du na pro­wa­dzo­ne tu­taj pra­ce re­mon­to­we za­mek mo­żna o­bej­rzeć tyl­ko z dal­szej o­dle­gło­ści (2018). Wię­kszość za­łą­czo­nych fo­to­gra­fii przed­sta­wia stan pa­ła­cu, ruin go­tyc­kich i ich o­to­cze­nia z okre­su skraj­nej de­gra­da­cji, przed roz­po­czę­ciem dzia­łań kon­ser­wa­tor­skich.

POŚRÓD MURÓW ZAMKU GOTYCKIEGO

NA FOTOGRAFIACH Z PRAWEJ: ZRUJNOWANY PAŁAC RENESASNSOWY, STAN W 2008 ROKU
PO STRONIE LEWEJ FRAGMENT UMOCNIEŃ BASTEJOWYCH I XIX-WIECZNY BUDYNEK BRAMNY

łonina położona jest 8 km na za­chód od Bol­ko­wa, we wscho­dniej czę­ści Gór Ka­czaw­skich. Ja­dąc od stro­ny Bol­ko­wa dro­gą przez Pa­ste­wnik cze­ka nas dłu­gi i bar­dzo stro­my pod­jazd, co po­win­no sta­no­wić o­strze­że­nie dla ro­we­rzy­stów. Ru­ina stoi na skra­ju wsi, na pół­noc od asfal­to­wej dro­gi, od któ­rej od­bi­ja o­zna­czo­na szla­kiem żół­tym dro­ga grun­to­wa pro­wa­dzą­ca wprost pod bra­mę pa­ła­cu. Naj­bliż­sza sta­cja PKP znaj­du­je się w od­da­lo­nych o 7 km Cie­cha­no­wi­cach. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
4. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
5. R. M. Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Wspólnota Akademicka 2008
6. M. Świeży: Zamki, twierdze, warownie, Foto Art 2002

WIDOK OD POŁUDNIOWEGO ZACHODU NA CZĘŚĆ GOTYCKĄ ZAMKU, 2018

W pobliżu:
Bolków - ruina zamku książęcego XIIIw., 8 km
Janowice Wielkie - ruina zamku Bolczów XIII/XIVw., 10 km
Świny - ruina zamku rycerskiego XIVw., 10 km
Wojcieszów - pozostałości zamku XIII/XIVw., 13 km
Krzyżna Góra - pozostałości zamku Sokolec XIVw., 15 km
Lipa - ruina zamku rycerskiego XIVw., 15 km
Bukowiec - dwór obronny XVIw., przebudowany, 22 km

tekst: 2008
fotografie: 2008, 2018
© Jacek Bednarek