BARANÓW SANDOMIERSKI

BARCIANY

BARDO ŚLĄSKIE

BĄKOWA GÓRA

BESIEKIERY

BĘDZIN

BIERUTÓW

BIESTRZYKÓW

BOBOLICE

BOBROWNIKI

BODZENTYN

BOLESTRASZYCE

BOLKÓW

BORYSŁAWICE ZAMKOWE

BROCHÓW

BRODNICA

BRZEG

BUKOWIEC

BYDLIN

BYSTRZYCA KŁODZKA

CHĘCINY

CHOJNICA

CHOJNIK

CIECHANÓW

CIESZÓW

CIESZYN

CZARNY BÓR

CZERNA

CZERNINA

CZERSK

CZĘSTOCHOWA

CZOCHA

CZORSZTYN

ĆMIELÓW

DĄBROWA

DĄBRÓWNO

DRZEWICA

DZIAŁDOWO

DZIERZGOŃ

FREDROPOL (KORMANICE)

GDAŃSK

GIŻYCKO

GLIWICE

GŁOGÓW

GNIEW

GNIEWOSZÓW Z.SZCZERBA

GOLUB-DOBRZYŃ

GOŁAŃCZ

GOLCZEWO

GOŁUCHÓW

GOŚCISZÓW

GÓRA

GRODZIEC

GRÓDEK

GRUDZIĄDZ

GRZĘDY

GRZMIĄCA z.ROGOWIEC

HOMOLE

IŁŻA

INOWŁÓDZ

JANOWICE WIELKIE z.BOLCZÓW

JANOWIEC

JAWOR

JEZIORO GÓRECKIE

KAMIENIEC ZĄBKOWICKI

KAMIENNA GÓRA

KARPNIKI

KAZIMIERZ DOLNY

KĘTRZYN

KĘTRZYN - KOŚCIÓŁ

KIELCE

KLICZKÓW

KŁODZKO

KOŁO

KONARY

KONIN-GOSŁAWICE

KORZKIEW

KOWALEWO POMORSKIE

KOŹMIN WLKP.

KÓRNIK

KRAKÓW

KRAPKOWICE

KRAPKOWICE - OTMĘT

KRASICZYN

KRĘPCEWO

KRUSZWICA

KRZYŻNA GÓRA

KRZYŻTOPÓR

KSIĄŻ WIELKI

KUROZWĘKI

KWIDZYN

LEGNICA

LIDZBARK WARMIŃSKI

LIPA

LUBIN

LUTOMIERSK

ŁAGÓW

ŁĘCZYCA

ŁOWICZ

MAJKOWICE

MALBORK

MAŁA NIESZAWKA

MIĘDZYLESIE

MIĘDZYRZECZ

MIRÓW

MOKRSKO

MOSZNA

MSTÓW

MUSZYNA

MYŚLENICE

NAMYSŁÓW

NIDZICA

NIEDZICA

NIEMCZA

NIEMODLIN

NIEPOŁOMICE

NOWA RUDA

NOWY SĄCZ

NOWY WIŚNICZ

ODRZYKOŃ

OGRODZIENIEC (PODZAMCZE)

OJCÓW

OLEŚNICA

OLSZTYN (JURA)

OLSZTYN (WARMIA)

OLSZTYNEK

OŁAWA

OŁDRZYCHOWICE KŁODZKIE

OPOCZNO

OPOLE GÓRKA

OPOLE OSTRÓWEK

OPORÓW

OSSOLIN

OSTRĘŻNIK

OSTRÓDA

OSTRÓW LEDNICKI

OTMUCHÓW

PABIANICE

PANKÓW

PASTUCHÓW

PIESKOWA SKAŁA

PIOTRKÓW TRYBUNALSKI

PIOTRKÓW-BYKI

PIOTROWICE ŚWIDNICKIE

PŁAKOWICE

PŁOCK

PŁONINA

PŁOTY

PODZAMCZE z.OGRODZIENIEC

PODZAMCZE PIEKOSZOWSKIE

POKRZYWNO

POŁCZYN-ZDRÓJ

POZNAŃ

PRABUTY

PROCHOWICE

PROSZÓWKA z.GRYF

PRZEMYŚL

PRZEWODZISZOWICE

PSZCZYNA

PTKANÓW

PYZDRY

RABSZTYN

RACIĄŻEK

RADŁÓWKA

RADOM

RADZIKI DUŻE

RADZYŃ CHEŁMIŃSKI

RAJSKO

RAKOWICE WIELKIE

RATNO DOLNE

RAWA MAZOWIECKA

RESKO

ROGÓW OPOLSKI

ROŻNÓW ZAMEK DOLNY

ROŻNÓW ZAMEK GÓRNY

RYBNICA

RYBNICA LEŚNA

RYCZÓW

RYDZYNA

RYTWIANY

RZĄSINY

SANDOMIERZ

SANOK

SIEDLĘCIN

SIEDLISKO

SIERADZ

SIERAKÓW

SIEWIERZ

SMOLEŃ

SOBKÓW

SOBOTA

SOCHACZEW

SOSNOWIEC

SREBRNA GÓRA

STARA KAMIENICA

STARE DRAWSKO

STARY SĄCZ

STRZELCE OPOLSKIE

SULEJÓW

SZAMOTUŁY

SZCZECIN

SZTUM

SZUBIN

SZYDŁÓW

SZYMBARK

ŚCINAWKA GÓRNA

ŚWIDWIN

ŚWIEBODZIN

ŚWIECIE n.WISŁĄ

ŚWIECIE k.LEŚNEJ

ŚWINY

TORUŃ

TORUŃ z.DYBÓW

TUCZNO

TYNIEC

UDÓRZ

UJAZD k.TOMASZOWA

UJAZD KRZYŻTOPÓR

UNIEJÓW

URAZ

WAŁBRZYCH z.KSIĄŻ

WAŁBRZYCH z.STARY KSIĄŻ

WAŁBRZYCH z.NOWY DWÓR

WARSZAWA z.KRÓLEWSKI

WARSZAWA z.UJAZDOWSKI

WĄBRZEŹNO

WENECJA

WĘGIERKA

WĘGORZEWO

WIELICZKA

WIELKA WIEŚ

WIERZBNA

WITKÓW

WLEŃ

WOJNOWICE

WOJSŁAWICE

WROCŁAW

WROCŁAW LEŚNICA

WYSZYNA

ZAGÓRZ

ZAGÓRZE ŚLĄSKIE

ZAŁUŻ

ZĄBKOWICE ŚLĄSKIE

ZBĄSZYŃ

ZŁOTORIA k.TORUNIA

ŹRÓDŁA

ŻAGAŃ

ŻARY

ŻELAZNO

ŻMIGRÓD

WZGÓRZE ŚW. KRZYŻA Z RUINĄ ZAMKU RYCERSKIEGO

HISTORIA

R

o­do­wód nie­wiel­kiej straż­ni­cy w Byd­li­nie z u­wa­gi na nie­dos­tęp­ność źró­deł gi­nie w mro­kach dzie­jów, trud­no więc o jed­no­znacz­ne ok­reś­le­nie, kto i kie­dy ją zbu­do­wał. Ist­nie­je na­wet o­pi­nia, że bu­dow­la ta nig­dy nie by­ła zam­kiem i od po­cząt­ku do koń­ca peł­ni­ła prze­de wszyst­kim funk­cje sak­ral­ne. Po raz pierw­szy cas­trum w Byd­li­nie wzmian­ko­wa­no w do­ku­men­tach z 1398 ro­ku - w tym cza­sie sta­no­wi­ło o­no waż­ne og­ni­wo w sys­te­mie ob­ron­nym na pog­ra­ni­czu pol­sko-śląs­kim. Je­go właś­ci­cie­la­mi by­li Peł­ka i Nie­mie­rza, bra­tan­ko­wie Nie­mie­rzy her­bu Śmia­ra, któ­re­mu cza­sa­mi przy­pi­su­je się fun­da­cję mu­ro­wa­ne­go za­ło­że­nia. We­dług nie­któ­rych ba­da­czy for­ty­fi­ka­cja przez pe­wien czas na­le­ża­ła do jed­ne­go z nieś­lub­nych sy­nów kró­la Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go i ko­bie­ty na­zy­wa­nej Cud­ka. Męż­czyź­ni ci mie­li na i­mię: Jan, Nie­mie­rza i Peł­ka, a zbież­ność i­mion su­ge­ru­je, że być mo­że wy­mie­nie­ni wcześ­niej bra­cia to właś­nie ka­zi­mie­rzow­scy sy­no­wie. W la­tach 1398-1400 pre­ten­sje do zam­ku zgła­sza­li bra­cia Kle­mens i Zbig­niew z Ła­pa­no­wa o­raz Kle­mens z Lub­czy, ka­no­nik kra­kow­ski. W koń­cu XV stu­le­cia Byd­lin prze­szedł w rę­ce ro­du Szcze­pa­now­skich, póź­niej dzie­dzi­ca­mi by­li tu­taj Brze­zic­cy, a nas­tęp­nie Bo­na­ro­wie, któ­rzy na po­cząt­ku XVI wie­ku prze­bu­do­wa­li wa­row­nię na ko­ściół.

REKONSTRUKCJA ZAMKU WG B.DREJEWICZ, ŹRÓDŁO: R. SYPEK ZAMKI I OBIEKTY WAROWNE JURY KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKIEJ

P

o Bo­na­rach wieś wesz­ła w skład ju­ry­dyki Ja­na Fir­le­ja i ten - ja­ko żar­li­wy lu­te­ra­nin, a po­tem kal­wi­nis­ta - przek­ształ­cił wspom­nia­ny koś­ciół w zbór. Jed­nak już w 1594 ro­ku je­go syn Mi­ko­łaj zwró­cił bu­dow­lę ka­to­li­kom, prze­pro­wa­dził jej re­no­wac­ję i na­dał naz­wę Świę­te­go Krzy­ża. W ok­re­sie tym do­ko­na­no roz­biór­ki mu­ru ob­wo­do­we­go z wie­żą bram­ną, za­mu­ro­wa­no pier­wot­ne o­kien­ka i prze­aran­żo­wa­no wnęt­rza. W ro­ku 1655 koś­ció­łek zos­tał spa­lo­ny przez i­dą­ce na Częs­to­cho­wę woj­ska szwedz­kie ge­ne­ra­ła Mul­le­ra von der Luh­nen i choć od­bu­do­wa­no go z i­nic­ja­ty­wy Mę­ciń­skich w la­ta­ch 30. XVIII wie­ku, pow­ta­rza­ją­ce się na­pa­dy ra­bun­ko­we, za­nied­ba­nia i po­ża­ry do­pro­wa­dzi­ły do te­go, że z cza­sem pod­u­padł i zos­tał o­pusz­czo­ny, a w XIX stu­le­ciu był już ru­iną. W 1989 ro­ku prze­pro­wa­dzo­no na te­re­nie ruin ba­da­nia ar­che­o­lo­gicz­ne, o­wo­cem któ­rych jest od­na­le­zio­ny w są­siedz­twie o­ka­la­ją­ce­go bu­dy­nek głów­ny mu­ru ob­ron­ne­go de­nar Lud­wi­ka Wę­gier­skie­go z 1370 ro­ku, a tak­że mo­ne­ty Zyg­mun­ta III i Ja­na Ka­zi­mie­rza Wa­zy o­raz du­ża ilość ce­ra­mi­ki na­czy­nio­wej i kaf­li pie­co­wych. Po­nad­to pod bu­dyn­kiem miesz­kal­nym od­ko­pa­no trzy kryp­ty gro­bo­we z ludz­ki­mi szcząt­ka­mi.

WIDOK KAMIENICY ZAMKOWEJ OD POŁUDNIA

WIZUALIZACJE ZAMKU Z OKRESU ŚREDNIOWEICZA (WYŻEJ) I PO PRZEBUDOWIE NA ZBÓR PROTESTANCKI
GRAFIKI POCHODZĄ Z TABLICY INFORMACYJNEJ USTAWIONEJ U PODNÓŻA GÓRY ZAMKOWEJ

ARCHITEKTURA

P

ier­wot­ne za­ło­że­nie ob­ron­ne skła­da­ło się z wy­so­kie­go bu­dyn­ku na pla­nie pros­to­ką­ta o bo­kach 11x24 m, wznie­sio­ne­go z miej­sco­we­go wa­pie­nia. Os­kar­po­wa­ny na na­ro­żach gmach po­sia­dał praw­do­po­dob­nie trzy kon­dy­gnac­je z dwo­ma po­miesz­cze­nia­mi na każ­dym pięt­rze, z wej­ściem u­sy­tu­o­wa­nym na wy­so­koś­ci 2,5 m nad po­zio­mem grun­tu. Oprócz o­kien w mu­rze znaj­do­wa­ły się ot­wo­ry strzel­ni­cze o­raz przy­pusz­czal­nie wy­kusz us­tę­po­wy. W dru­giej fa­zie bu­do­wy, za­pew­ne jesz­cze w XIV wie­ku, dos­ta­wio­no mur ob­wo­do­wy z wie­żą bram­ną w po­łud­nio­wo-wschod­niej częś­ci za­ło­że­nia, za­my­ka­ją­cy od po­łud­nia nie­wiel­ki dzie­dzi­niec. Ca­łość zes­po­łu o­ta­cza­ła fo­sa o­raz ka­mien­no-ziem­ny wał, po­nad­to od pół­no­cy za­mek chro­nio­ny był przez stro­mą skar­pę i roz­leg­łe pod­mok­łe te­re­ny. W cza­sie prze­bu­do­wy wa­row­ni na koś­ciół w XVI stu­le­ciu za­mu­ro­wa­no śred­nio­wiecz­ne ot­wo­ry ok­ien­ne i drzwio­we, a jed­no­przes­trzen­ne wnęt­rze bu­dow­li po­dzie­lo­no na trzy mniej­sze po­miesz­cze­nia. W po­ło­wie dłu­goś­ci mu­ru fa­sa­do­we­go wznie­sio­no ścia­nę, two­rząc w ten spo­sób o­sob­ne prez­bi­ter­ium i na­wę. Od za­cho­du na­wę tą o­gra­ni­czo­no mur­kiem, for­mu­jąc wąs­ką iz­bę, któ­ra peł­ni­ła za­pew­ne ja­kąś funk­cję po­moc­ni­czą - być mo­że by­ła to kruch­ta lub kap­li­ca. Wy­bi­to rów­nież do­dat­ko­we no­we ok­na od stro­ny dzie­dziń­ca.

PLAN ZAMKU W BYDLINIE: 1. BUDYNEK MIESZKALNY, 2. MUR OBRONNY, 3. WIEŻA BRAMNA, 4. SKARPA

STAN OBECNY

D

o cza­sów współ­czes­nych za­cho­wa­ły się pos­trzę­pio­ne frag­men­ty mu­rów ka­mie­ni­cy zam­ko­wej, u­kry­te w zie­mi fun­da­men­ty mu­rów ob­wo­do­wych i ro­wy po fo­sie. W 2009 ro­ku mur po­łud­nio­wy bu­dyn­ku miesz­kal­ne­go za­wa­lił się, jed­nak już w 2012 zo­stał częś­cio­wo od­bu­do­wa­ny. Za­kres wy­ko­na­nych wów­czas prac re­mon­to­wych był szer­szy i o­bej­mo­wał ciś­nie­nio­we czysz­cze­nie mu­rów, o­sa­dze­nie ob­lu­zo­wa­nych ka­mie­ni z pow­ro­tem w mu­rze i u­zu­peł­nie­nie spo­in, a tak­że u­su­nię­cie roś­lin­noś­ci po­ras­ta­ją­cej ko­ro­nę mu­rów i wew­nętrz­ny ob­rys ka­mie­ni­cy. Wy­re­mon­to­wa­no też scho­dy pro­wa­dzą­ce do ru­in wraz z to­wa­rzy­szą­cą im ba­lus­tra­dą. Za­mek jest dos­tęp­ny do zwie­dza­nia bez­płat­nie o do­wol­nej po­rze dnia lub no­cy.

Tę ruinę Wasz pies może zwie­dzać ra­zem z Wami. Po dro­dze z par­kin­gu nie­zbyt wy­ma­ga­ją­ce po­dej­ście i kil­ka­na­ście scho­dów.

W RUINACH DOMINUJE WYSOKA ROŚLINNOŚĆ, NIE UŁATWIAJĄC ICH ZWIEDZANIA

DOJAZD

B

yd­lin po­ło­żo­ny jest o­ko­ło 10 km na pół­noc­ny wschód od Ol­ku­sza. Od wa­row­ni w Smo­le­niu i Ry­czo­wie od­da­lo­ny jest o 6 km (ma­pa). Do­jazd ko­mu­ni­kac­ją PKS bez­poś­red­nio z po­blis­kie­go Wol­brom­ia lub Pi­li­cy. Ru­i­na stoi w pół­noc­nej częś­ci wsi, o­bok cmen­ta­rza, po le­wej stro­nie dro­gi pro­wa­dzą­cej do Dłuż­ca. Dar­mo­wy par­king pod cmen­ta­rzem u­sy­tu­o­wa­nym przy ul. Za­wad­ka.

LITERATURA

1. M. Antoniewicz: Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej...
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
4. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
5. R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej
6. J. Zinkow: Orle gniazda i warownie jurajskie, Sport i Turystyka 1977
7. Małopolska na weekend - przewodnik turystyczny Pascal 2000

ZAMEK W BYDLINIE SPRZED KATASTROFY BUDOWLANEJ (POWYŻEJ) I PO PRACACH REMONTOWYCH Z 2012 ROKU

W pobliżu:
Ryczów - ruina strażnicy królewskiej z XIVw., 6 km
Smoleń - ruina zamku rycerskiego z XIVw., 6 km
Podzamcze - ruina zamku Ogrodzieniec z XIV-XVIw., 10 km
Pilica - zamek Toporczyków z XIVw., przebudowany, 10 km
Rabsztyn - ruina zamku królewskiego z XIVw., 13 km
Udórz - relikty zamku rycerskiego z XIVw., 12 km (piechotą, rowerem), 20 km (samochodem)

WARTO ZOBACZYĆ:

Po­ło­żo­ny u pod­nó­ża gó­ry zam­ko­wej nie­wiel­ki cmen­tarz, na któ­rym znaj­du­je się za­byt­ko­wa ka­pli­ca cmen­tar­na i zbio­ro­wa mo­gi­ła 46 le­gio­nis­tów po­le­głych w bi­twie pod Krzy­wo­pło­ta­mi.

Roz­cią­ga­ją­cy się o­ko­ło 10 km w kie­run­ku po­łu­dnio­wo-za­cho­dnim naj­więk­szy w Pol­sce ob­szar lot­nych pias­ków zwa­ny Pus­ty­nią Błę­dow­ską o dłu­goś­ci 10 oraz sze­ro­koś­ci 4 km. Dziś pus­ty­nia w prze­wa­ża­ją­cej częś­ci jest już po­roś­nię­ta drze­wos­ta­nem, jed­nak wciąż za­cho­wa­ły się du­że ob­sz­ary od­sło­nię­te­go pias­ku. Naj­cie­kaw­szy wi­dok na pias­ki pus­ty­ni o­fe­ru­je punkt wi­do­ko­wy we wsi Chech­ło, a naj­bar­dziej e­fek­tow­ną pa­no­ra­mę - ta­ras wi­do­ko­wy w Klu­czach.

tekst: 2010, 2017
fotografie: 2009, 2014
© Jacek Bednarek