|
WZGÓRZE ŚW. KRZYŻA Z RUINĄ ZAMKU RYCERSKIEGO
|
R
odowód niewielkiej strażnicy w Bydlinie z uwagi na niedostępność źródeł ginie w mrokach dziejów, trudno więc o jednoznaczne określenie, kto i kiedy ją zbudował. Istnieje nawet opinia, że budowla ta nigdy nie była zamkiem i od początku do końca pełniła przede wszystkim funkcje sakralne. Po raz pierwszy castrum w Bydlinie wzmiankowano w dokumentach z 1398 roku - w tym czasie stanowiło ono ważne ogniwo w systemie obronnym na pograniczu polsko-śląskim. Jego właścicielami byli Pełka i Niemierza, bratankowie Niemierzy herbu Śmiara, któremu czasami przypisuje się fundację murowanego założenia. Według niektórych badaczy fortyfikacja przez pewien czas należała do jednego z nieślubnych synów króla Kazimierza Wielkiego i kobiety nazywanej Cudka. Mężczyźni ci mieli na imię: Jan, Niemierza i Pełka, a zbieżność imion sugeruje, że być może wymienieni wcześniej bracia to właśnie kazimierzowscy synowie. W latach 1398-1400 pretensje do zamku zgłaszali bracia Klemens i Zbigniew z Łapanowa oraz Klemens z Lubczy, kanonik krakowski. W końcu XV stulecia Bydlin przeszedł w ręce rodu Szczepanowskich, później dziedzicami byli tutaj Brzeziccy, a następnie Bonarowie, którzy na początku XVI wieku przebudowali warownię na kościół.
|
|
REKONSTRUKCJA ZAMKU WG B.DREJEWICZ, ŹRÓDŁO: R. SYPEK ZAMKI I OBIEKTY WAROWNE JURY KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKIEJ
|
P
o Bonarach wieś weszła w skład jurydyki Jana Firleja i ten - jako żarliwy luteranin, a potem kalwinista - przekształcił wspomniany kościół w zbór. Jednak już w 1594 roku jego syn Mikołaj zwrócił budowlę katolikom, przeprowadził jej renowację i nadał nazwę Świętego Krzyża. W okresie tym dokonano rozbiórki muru obwodowego z wieżą bramną, zamurowano pierwotne okienka i przearanżowano wnętrza. W roku 1655 kościółek został spalony przez idące na Częstochowę wojska szwedzkie generała Mullera von der Luhnen i choć odbudowano go z inicjatywy Męcińskich w latach 30. XVIII wieku, powtarzające się napady rabunkowe, zaniedbania i pożary doprowadziły do tego, że z czasem podupadł i został opuszczony, a w XIX stuleciu był już ruiną. W 1989 roku przeprowadzono na terenie ruin badania archeologiczne, owocem których jest odnaleziony w sąsiedztwie okalającego budynek główny muru obronnego denar Ludwika Węgierskiego z 1370 roku, a także monety Zygmunta III i Jana Kazimierza Wazy oraz duża ilość ceramiki naczyniowej i kafli piecowych. Ponadto pod budynkiem mieszkalnym odkopano trzy krypty grobowe z ludzkimi szczątkami.
|
|
WIDOK KAMIENICY ZAMKOWEJ OD POŁUDNIA
|
W miesiącach zimowych, gdy na drzewach nie ma już liści, ze wzgórza zamkowego w kierunku północno-zachodnim widać wieś Krzywopłoty, a kierunku północno-wschodnim - wieś Załęże. Obszar usytuowany między nimi był w dniach 17. i 18. listopada 1914 miejscem krwawej bitwy legionów polskich pod dowództwem komendanta Trojanowskiego z wojskami carskimi. Legioniści okopali się na wzgórzu Św. Krzyża, we wsi Bydlin i w sąsiednich Krzywopłotach, natomiast Rosjanie zajęli swe pozycje w leśnych ostępach koło Smolenia i Domaniewic. W wyniku toczonego ze zmiennym szczęściem starcia obydwie strony poniosły znaczne straty; na 440 żołnierzy Polacy mieli 177 zabitych i rannych. Do dziś zachowały się okopy i inne fortyfikacje polowe wykute w skałach po wschodniej stronie góry zamkowej przez zasilających polskie legiony saperów austriackich. Na pobliskim cmentarzu parafialnym wciąż stoi zadbana kwatera wojenna, w której pochowano 46 legionistów.
|
|
|
|
WIZUALIZACJE ZAMKU Z OKRESU ŚREDNIOWEICZA (WYŻEJ) I PO PRZEBUDOWIE NA ZBÓR PROTESTANCKI
GRAFIKI POCHODZĄ Z TABLICY INFORMACYJNEJ USTAWIONEJ U PODNÓŻA GÓRY ZAMKOWEJ
|
P
ierwotne założenie obronne składało się z wysokiego budynku na planie prostokąta o bokach 11x24 m, wzniesionego z miejscowego wapienia. Oskarpowany na narożach gmach posiadał prawdopodobnie trzy kondygnacje z dwoma pomieszczeniami na każdym piętrze, z wejściem usytuowanym na wysokości 2,5 m nad poziomem gruntu. Oprócz okien w murze znajdowały się otwory strzelnicze oraz przypuszczalnie wykusz ustępowy. W drugiej fazie budowy, zapewne jeszcze w XIV wieku, dostawiono mur obwodowy z wieżą bramną w południowo-wschodniej części założenia, zamykający od południa niewielki dziedziniec. Całość zespołu otaczała fosa oraz kamienno-ziemny wał, ponadto od północy zamek chroniony był przez stromą skarpę i rozległe podmokłe tereny. W czasie przebudowy warowni na kościół w XVI stuleciu zamurowano średniowieczne otwory okienne i drzwiowe, a jednoprzestrzenne wnętrze budowli podzielono na trzy mniejsze pomieszczenia. W połowie długości muru fasadowego wzniesiono ścianę, tworząc w ten sposób osobne prezbiterium i nawę. Od zachodu nawę tą ograniczono murkiem, formując wąską izbę, która pełniła zapewne jakąś funkcję pomocniczą - być może była to kruchta lub kaplica. Wybito również dodatkowe nowe okna od strony dziedzińca.
|
|
PLAN ZAMKU W BYDLINIE: 1. BUDYNEK MIESZKALNY, 2. MUR OBRONNY, 3. WIEŻA BRAMNA, 4. SKARPA
|
D
o czasów współczesnych zachowały się postrzępione fragmenty murów kamienicy zamkowej, ukryte w ziemi fundamenty murów obwodowych i rowy po fosie. W 2009 roku mur południowy budynku mieszkalnego zawalił się, jednak już w 2012 został częściowo odbudowany. Zakres wykonanych wówczas prac remontowych był szerszy i obejmował ciśnieniowe czyszczenie murów, osadzenie obluzowanych kamieni z powrotem w murze i uzupełnienie spoin, a także usunięcie roślinności porastającej koronę murów i wewnętrzny obrys kamienicy. Wyremontowano też schody prowadzące do ruin wraz z towarzyszącą im balustradą. Zamek jest dostępny do zwiedzania bezpłatnie o dowolnej porze dnia lub nocy.
|
|
Tę ruinę Wasz pies może zwiedzać razem z Wami. Po drodze z parkingu niezbyt wymagające podejście i kilkanaście schodów.
|
W RUINACH DOMINUJE WYSOKA ROŚLINNOŚĆ, NIE UŁATWIAJĄC ICH ZWIEDZANIA
|
B
ydlin położony jest około 10 km na północny wschód od Olkusza. Od warowni w Smoleniu i Ryczowie oddalony jest o 6 km (mapa). Dojazd komunikacją PKS bezpośrednio z pobliskiego Wolbromia lub Pilicy. Ruina stoi w północnej części wsi, obok cmentarza, po lewej stronie drogi prowadzącej do Dłużca. Darmowy parking pod cmentarzem usytuowanym przy ul. Zawadka.
|
1. M. Antoniewicz: Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej...
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
4. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
5. R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej
6. J. Zinkow: Orle gniazda i warownie jurajskie, Sport i Turystyka 1977
7. Małopolska na weekend - przewodnik turystyczny Pascal 2000
|
ZAMEK W BYDLINIE SPRZED KATASTROFY BUDOWLANEJ (POWYŻEJ) I PO PRACACH REMONTOWYCH Z 2012 ROKU
|
W pobliżu:
Ryczów - ruina strażnicy królewskiej z XIVw., 6 km
Smoleń - ruina zamku rycerskiego z XIVw., 6 km
Podzamcze - ruina zamku Ogrodzieniec z XIV-XVIw., 10 km
Pilica - zamek Toporczyków z XIVw., przebudowany, 10 km
Rabsztyn - ruina zamku królewskiego z XIVw., 13 km
Udórz - relikty zamku rycerskiego z XIVw., 12 km (piechotą, rowerem), 20 km (samochodem)
|
|
|
Położony u podnóża góry zamkowej niewielki cmentarz, na którym znajduje się zabytkowa kaplica cmentarna i zbiorowa mogiła 46 legionistów poległych w bitwie pod Krzywopłotami.
|
|
|
Rozciągający się około 10 km w kierunku południowo-zachodnim największy w Polsce obszar lotnych piasków zwany Pustynią Błędowską o długości 10 oraz szerokości 4 km. Dziś pustynia w przeważającej części jest już porośnięta drzewostanem, jednak wciąż zachowały się duże obszary odsłoniętego piasku. Najciekawszy widok na piaski pustyni oferuje punkt widokowy we wsi Chechło, a najbardziej efektowną panoramę - taras widokowy w Kluczach.
|
tekst: 2010, 2017
fotografie: 2009, 2014
© Jacek Bednarek
|
|