BARANÓW SANDOMIERSKI

BARCIANY

BARDO ŚLĄSKIE

BĄKOWA GÓRA

BESIEKIERY

BĘDZIN

BIERUTÓW

BIESTRZYKÓW

BOBOLICE

BOBROWNIKI

BODZENTYN

BOLESTRASZYCE

BOLKÓW

BORYSŁAWICE ZAMKOWE

BROCHÓW

BRODNICA

BRZEG

BUKOWIEC

BYDLIN

BYSTRZYCA KŁODZKA

CHĘCINY

CHOJNICA

CHOJNIK

CIECHANÓW

CIESZÓW

CIESZYN

CZARNY BÓR

CZERNA

CZERNINA

CZERSK

CZĘSTOCHOWA

CZOCHA

CZORSZTYN

ĆMIELÓW

DĄBROWA

DĄBRÓWNO

DRZEWICA

DZIAŁDOWO

DZIERZGOŃ

FREDROPOL (KORMANICE)

GDAŃSK

GIŻYCKO

GLIWICE

GŁOGÓW

GNIEW

GNIEWOSZÓW Z.SZCZERBA

GOLUB-DOBRZYŃ

GOŁAŃCZ

GOLCZEWO

GOŁUCHÓW

GOŚCISZÓW

GÓRA

GRODZIEC

GRÓDEK

GRUDZIĄDZ

GRZĘDY

GRZMIĄCA z.ROGOWIEC

HOMOLE

IŁŻA

INOWŁÓDZ

JANOWICE WIELKIE z.BOLCZÓW

JANOWIEC

JAWOR

JEZIORO GÓRECKIE

KAMIENIEC ZĄBKOWICKI

KAMIENNA GÓRA

KARPNIKI

KAZIMIERZ DOLNY

KĘTRZYN

KĘTRZYN - KOŚCIÓŁ

KIELCE

KLICZKÓW

KŁODZKO

KOŁO

KONARY

KONIN-GOSŁAWICE

KORZKIEW

KOWALEWO POMORSKIE

KOŹMIN WLKP.

KÓRNIK

KRAKÓW

KRAPKOWICE

KRAPKOWICE - OTMĘT

KRASICZYN

KRĘPCEWO

KRUSZWICA

KRZYŻNA GÓRA

KRZYŻTOPÓR

KSIĄŻ WIELKI

KUROZWĘKI

KWIDZYN

LEGNICA

LIDZBARK WARMIŃSKI

LIPA

LUBIN

LUTOMIERSK

ŁAGÓW

ŁĘCZYCA

ŁOWICZ

MAJKOWICE

MALBORK

MAŁA NIESZAWKA

MIĘDZYLESIE

MIĘDZYRZECZ

MIRÓW

MOKRSKO

MOSZNA

MSTÓW

MUSZYNA

MYŚLENICE

NAMYSŁÓW

NIDZICA

NIEDZICA

NIEMCZA

NIEMODLIN

NIEPOŁOMICE

NOWA RUDA

NOWY SĄCZ

NOWY WIŚNICZ

ODRZYKOŃ

OGRODZIENIEC (PODZAMCZE)

OJCÓW

OLEŚNICA

OLSZTYN (JURA)

OLSZTYN (WARMIA)

OLSZTYNEK

OŁAWA

OŁDRZYCHOWICE KŁODZKIE

OPOCZNO

OPOLE GÓRKA

OPOLE OSTRÓWEK

OPORÓW

OSSOLIN

OSTRĘŻNIK

OSTRÓDA

OSTRÓW LEDNICKI

OTMUCHÓW

PABIANICE

PANKÓW

PASTUCHÓW

PIESKOWA SKAŁA

PIOTRKÓW TRYBUNALSKI

PIOTRKÓW-BYKI

PIOTROWICE ŚWIDNICKIE

PŁAKOWICE

PŁOCK

PŁONINA

PŁOTY

PODZAMCZE z.OGRODZIENIEC

PODZAMCZE PIEKOSZOWSKIE

POKRZYWNO

POŁCZYN-ZDRÓJ

POZNAŃ

PRABUTY

PROCHOWICE

PROSZÓWKA z.GRYF

PRZEMYŚL

PRZEWODZISZOWICE

PSZCZYNA

PTKANÓW

PYZDRY

RABSZTYN

RACIĄŻEK

RADŁÓWKA

RADOM

RADZIKI DUŻE

RADZYŃ CHEŁMIŃSKI

RAJSKO

RAKOWICE WIELKIE

RATNO DOLNE

RAWA MAZOWIECKA

RESKO

ROGÓW OPOLSKI

ROŻNÓW ZAMEK DOLNY

ROŻNÓW ZAMEK GÓRNY

RYBNICA

RYBNICA LEŚNA

RYCZÓW

RYDZYNA

RYTWIANY

RZĄSINY

SANDOMIERZ

SANOK

SIEDLĘCIN

SIEDLISKO

SIERADZ

SIERAKÓW

SIEWIERZ

SMOLEŃ

SOBKÓW

SOBOTA

SOCHACZEW

SOSNOWIEC

SREBRNA GÓRA

STARA KAMIENICA

STARE DRAWSKO

STARY SĄCZ

STRZELCE OPOLSKIE

SULEJÓW

SZAMOTUŁY

SZCZECIN

SZTUM

SZUBIN

SZYDŁÓW

SZYMBARK

ŚCINAWKA GÓRNA

ŚWIDWIN

ŚWIEBODZIN

ŚWIECIE n.WISŁĄ

ŚWIECIE k.LEŚNEJ

ŚWINY

TORUŃ

TORUŃ z.DYBÓW

TUCZNO

TYNIEC

UDÓRZ

UJAZD k.TOMASZOWA

UJAZD KRZYŻTOPÓR

UNIEJÓW

URAZ

WAŁBRZYCH z.KSIĄŻ

WAŁBRZYCH z.STARY KSIĄŻ

WAŁBRZYCH z.NOWY DWÓR

WARSZAWA z.KRÓLEWSKI

WARSZAWA z.UJAZDOWSKI

WĄBRZEŹNO

WENECJA

WĘGIERKA

WĘGORZEWO

WIELICZKA

WIELKA WIEŚ

WIERZBNA

WITKÓW

WLEŃ

WOJNOWICE

WOJSŁAWICE

WROCŁAW

WROCŁAW LEŚNICA

WYSZYNA

ZAGÓRZ

ZAGÓRZE ŚLĄSKIE

ZAŁUŻ

ZĄBKOWICE ŚLĄSKIE

ZBĄSZYŃ

ZŁOTORIA k.TORUNIA

ŹRÓDŁA

ŻAGAŃ

ŻARY

ŻELAZNO

ŻMIGRÓD

RUINA ZAMKU W BORYSŁAWICACH ZAMKOWYCH, NA PIERWSZYM PLANIE POZOSTAŁOŚCI FOSY

HISTORIA

B

udo­wę mu­ro­wa­ne­go zam­ku w Bo­ry­sła­wi­cach za­wdzię­cza­my oso­bie Woj­cie­cha Ja­strzęb­ca, bi­sku­pa kra­kow­skie­go, któ­ry jako przed­sta­wi­ciel stro­ny pol­skiej pod­czas ro­ko­wań z Za­ko­nem Krzy­żac­kim po­peł­nił sze­reg po­waż­nych błę­dów, za co w 1420 roku do­padł go ostra­cyzm ze stro­ny za­rów­no pol­skiej szlach­ty jak i kró­la. Za­pew­ne wy­da­rze­nie to przy­spie­szy­ło jego de­cy­zję o bu­do­wie wła­snej for­ty­fi­ka­cji, gdzie w ra­zie ko­niecz­no­ści mógł­by w mia­rę bez­piecz­nie ukry­wać się przed nie­chę­cią ze stro­ny prze­ciw­ni­ków po­li­tycz­nych. Pra­ce przy wzno­sze­niu wa­row­ni przy­pusz­czal­nie ru­szy­ły jesz­cze w la­tach 20-ych XV wie­ku. Z roku 1426 po­cho­dzi wzmian­ka o ka­pli­cy zam­ko­wej, co su­ge­ro­wa­ło­by, że bu­do­wa mia­ła się ku koń­co­wi, być mo­że na­wet obiekt był już wte­dy za­miesz­ka­ny. Ogrom­ne do­cho­dy Ja­strzęb­ca pły­ną­ce z upo­sa­że­nia ar­cy­bi­skup­stwa po­zwo­li­ły mu pod­czas 40-let­niej ka­rie­ry za­wo­do­wej na stwo­rze­nie po­tęż­ne­go, jak na oma­wia­ne cza­sy, im­pe­rium finan­so­we­go sza­co­wa­ne­go w sa­mych tyl­ko kosz­tow­no­ściach na po­nad 40,000 grzy­wien, to jest rów­no­war­tość 8 ton sre­bra. Część tego ma­jąt­ku w po­sta­ci pie­nię­dzy, zło­tych ozdób, ka­mie­ni szla­chet­nych, na­czyń li­tur­gicz­nych i kosz­tow­nej zbroi ukrył nasz skrom­ny bi­skup w Bo­ry­sła­wi­cach, skąd wkrót­ce skra­dzio­ne mu one zo­sta­ły przez jego stry­jecz­ne­go wnu­ka Dzier­sła­wa z Ry­twian.

WIEŻA BRAMNA POZOSTAJE DOMINUJĄCYM ELEMENTEM RUIN

P

ierw­sze dwieście lat funk­cjo­no­wa­nia zam­ku to okres względ­ne­go spo­ko­ju, pod­czas któ­re­go na­stę­po­wa­ły ewo­lu­cyj­ne prze­kształ­ce­nia jego for­my, roz­pla­no­wa­nia prze­strzen­ne­go i urzą­dzeń obron­nych tak, aby na bie­żą­co speł­niać wy­mo­gi obron­no­ści i kom­for­tu dla jego miesz­kań­ców. Od XVI wie­ku Bo­ry­sła­wi­ce na­le­ża­ły do ro­dzi­ny Rus­soc­ki­ch, na­stęp­nie Gę­bic­ki­ch (spo­śród nich wy­wo­dzi­ło się dwóch kanc­le­rzy wiel­kich ko­ron­nych i trzech bi­sku­pów, w tym nie­sław­ny se­kre­tarz Zyg­mun­ta III Wazy Waw­rzy­niec Gę­bic­ki) oraz Sz­cza­wiń­ski­ch her­bu Praw­dzic, wła­ści­cie­li Be­siek­ier. W mu­rach zam­ko­wych wy­cho­wy­wał się Ja­kub Szcza­wiń­ski, wo­je­wo­da brze­sko­-ku­jaw­ski, któ­ry za pa­no­wa­nia Jana Ka­zi­mie­rza na po­sie­dze­niu Sej­mu w 1652 roku moc­no po­tę­pił czyn kre­so­we­go war­cho­ła po­sła Wła­dy­sła­wa Si­ciń­skie­go z Upi­ty, gdy ten po raz pierw­szy w dzie­jach Pol­ski po­sta­wił li­be­rum veto. Czte­ry lata póź­niej wa­row­nia pa­dła ofia­rą zbrod­ni­czej dzia­łal­no­ści wojsk szwedz­kich - te naj­pierw za­ję­ły ją, a na­stęp­nie spa­li­ły. Póź­niej­sze pró­by jej od­bu­do­wy speł­zły na ni­czym i ogra­bio­ny, znisz­czo­ny obiekt szyb­ko ob­ró­cił się w ru­inę, o czym wzmian­ku­ją za­cho­wa­ne in­wen­ta­rze: za­mek pu­sty, przez nie­przy­ja­cie­la zruj­no­wa­ny.... Jesz­cze w XIX wie­ku za­by­tek do­ku­men­to­wa­ny był jako sta­ro­żyt­ność kra­jo­wa, jed­nak z cza­sem słu­żą­ce za źró­dło ta­nie­go bu­dul­ca mury skur­czy­ły się do sta­nu pre­zen­to­wa­ne­go na za­łą­czo­nych fo­to­gra­fiach.

ZAMEK NA LITOGRAFII KONSTANCJI RACZYŃSKIEJ Z OKOŁO 1840 ROKU

TUTAJ WIDOK Z POŁOWY XIX WIEKU, ZAUWAŻALNY OGROMNY UBYTEK W MURACH ZAMKU W CIĄGU ZALEDWIE JEDNEJ DEKADY, ATLAS STRONCZYŃSKIEGO

RUINY ZAMKU W BORYSŁAWICACH, AKWARELA NAPOLEONA ORDY Z 1880 ROKU

FOTOGRAFIA RUIN Z PIERWSZYCH LAT XX WIEKU

ARCHITEKTURA

N

a pod­sta­wie badań ar­chi­tek­to­nicz­nych hi­sto­ry­cy do­szli do wnio­sku, że za­mek zo­stał ukształ­to­wa­ny w trak­cie czte­rech na­stę­pu­ją­cych po so­bie eta­pów. W pierw­szym okre­sie po­wsta­ło re­gu­lar­ne za­ło­że­nie na pla­nie pro­sto­ką­ta o bo­kach 21x25 me­trów, skar­po­wa­ne na na­ro­żach i skła­da­ją­ce się z ob­wo­du mu­rów obron­nych, dwóch 3-kon­dy­gna­cyj­nych do­mów ulo­ko­wa­nych przy krót­szych kur­ty­nach, nie­wiel­kie­go dzie­dziń­ca oraz otwo­ru bram­ne­go od za­cho­du. Dla pod­nie­sie­nia wa­lo­rów obron­nych na­ro­że jed­ne­go z do­mów wzmoc­nio­no wie­lo­bocz­ną wie­życz­ką. Wa­row­nię zbu­do­wa­no z ce­gły w wąt­ku go­tyc­kim, a o za­moż­no­ści i wy­so­kiej po­zy­cji spo­łecz­nej fun­da­to­ra świad­czy­ły ozdob­ne de­ko­ra­cje wy­ko­na­ne przy uży­ciu zen­drów­ki oraz ar­ka­do­we fry­zy. Obron­ność twier­dzy pod­kre­śla­ły ziem­ne wa­ły, być mo­że rów­nież czę­sto­kół, a tak­że za­si­la­na z po­bli­skiej rzecz­ki fosa.

REKONSTRUKCJA ZAMKU Z DRUGIEJ FAZY BUDOWY (SPRZED 1500 ROKU), ŹRÓDŁO: L. KAJZER, J. SALM, S. KOŁODZIEJSKI LEKSYKON ZAMKÓW W POLSCE

W

dru­gim, jesz­cze XV-wiecz­nym okre­sie funk­cjo­no­wa­nia za­mek zo­stał oto­czo­ny ze­wnętrz­nym mu­rem ob­wo­do­wym o wy­mia­rach oko­ło 38x41 me­trów, dzię­ki cze­mu po­wsta­ło 7-me­tro­wej sze­ro­ko­ści mię­dzy­mu­rze; w czę­ści za­chod­niej wznie­sio­no też bu­dy­nek albo wie­żę bram­ną. W wy­ni­ku tej prze­bu­do­wy bo­ry­sła­wic­ka wa­row­nia bi­sku­pa pre­zen­to­wa­ła typ cha­rak­te­ry­stycz­ne­go dla Czech nie­wiel­kie­go i wy­god­ne­go zam­ku dwu­do­mo­we­go, któ­ry w zbli­żo­nym cza­sie zre­ali­zo­wa­no tak­że w ry­cer­skim Sie­ra­ko­wie, Ło­wi­czu czy w pod­ko­niń­skich Go­sła­wi­cach. W trze­cim okre­sie, przy­pa­da­ją­cym na prze­łom XV i XVI stu­le­cia, roz­bu­do­wa­no bra­mę do­da­jąc do niej ni­skie, oskar­po­wa­ne przed­bra­mie, a nad daw­ną bra­mą wznie­sio­no trój­kon­dy­gna­cyj­ną czwo­ro­bocz­ną wie­żę, tak­że zwień­czo­ną kre­ne­la­żem i wzmoc­nio­ną w na­roż­ni­kach skar­pa­mi. Wie­ża ta, w prze­ci­wień­stwie do po­zo­sta­łych ele­men­tów ze­spo­łu, po­wsta­ła z ce­gły kła­dzio­nej w wąt­ku wen­dyj­skim, zaś ca­ła roz­bu­do­wa sys­te­mu bram­ne­go mia­ła za­pew­ne na celu przy­sto­so­wa­nie zam­ku do ak­tyw­nej obro­ny przy uży­ciu bro­ni pal­nej. W ostat­nim sta­dium funk­cjo­no­wa­nia wa­row­ni, przy­pa­da­ją­cym po roku 1600, po­łą­czo­no dwa do­tych­cza­so­we bu­dyn­ki trze­cim jed­no­izbo­wym do­mem usy­tu­owa­nym na­prze­ciw bra­my i praw­do­po­dob­nie zli­kwi­do­wa­no drew­nia­ne gan­ki, za­stę­pu­jąc je ar­ka­da­mi.

PLAN RUIN ZAMKU WG B. GUERQUINA: 1. DZIEDZINIEC, 2. BUDYNKI MIESZKALNE, 3. ZESPÓŁ BRAMNY, 4. MIĘDZYMURZE

STAN OBECNY

D

o cza­sów współ­cze­snych za­cho­wa­ły się, wciąż oto­czo­ne fo­są, po­zo­sta­ło­ści ce­gla­nych mu­rów ob­wo­do­wych, bu­dyn­ku miesz­kal­ne­go ze śla­da­mi skle­pień i sto­sun­ko­wo naj­le­piej za­cho­wa­na ru­ina wie­ży bram­nej z przed­bra­miem. Ca­łość skry­wa się za wia­nusz­kiem kasz­ta­now­ców, przez co la­tem mo­że być ma­ło wi­docz­na z dal­szej od­le­gło­ści. Re­likt znaj­du­je się obec­nie w rę­kach pry­wat­nych i zgod­nie z wo­lą wła­ści­cie­la nie jest udo­stęp­nio­ny do zwie­dza­nia.

WIDOK Z DROGI PROWADZĄCEJ DO WSI

DOJAZD

W

ieś Bo­ry­sła­wi­ce le­ży przy dro­dze kra­jo­wej 92 War­sza­wa­-Po­znań, 10 ki­lo­me­trów na za­chód od Kło­da­wy. Ja­dąc w kie­run­ku Po­zna­nia na wy­so­ko­ści sto­ją­ce­go po le­wej stro­nie drew­nia­ne­go ko­ściół­ka na­le­ży skrę­cić w jego kie­run­ku (tam roz­po­czy­na­ją się Bo­ry­sła­wi­ce Ko­ściel­ne), a na­stęp­nie kil­ka­set me­trów da­lej skrę­cić w od­bi­ja­ją­cą tym ra­zem w pra­wo dro­gę grun­to­wą, któ­ra za­pro­wa­dzi nas pro­sto do ruin. Naj­bliż­sza sta­cja ko­le­jo­wa znaj­du­je się kil­ka ki­lo­me­trów na po­łu­dnie, w miej­sco­wo­ści Bar­ło­gi. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa wiel­ko­pol­skie­go)

LITERATURA

1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce północnej i środkowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
4. L. Kajzer: Zamki i dwory obronne w Polsce Centralnej, DiG 2004
5. R. Rogiński: Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy, IWZZ 1990

PO DOTARCIU NA MIEJSCE MNIEJ WIĘCEJ TAKA ODLEGŁOŚĆ DZIELI NAS OD RUIN

W pobliżu:
Besiekiery - ruina zamku rycerskiego z XV/XVIw., 14 km
Przedecz - pozostałości zamku królewskiego z XIVw., ok. 14 km
Koło - ruina zamku królewskiego z XIVw., 16 km
Uniejów - zamek biskupów gnieźnieńskich z XIVw., 36 km
Wyszyna - pozostałości zamku szlacheckiego z XVIw., 37 km

tekst: 2014
fotografie: 2014, 2019
© Jacek Bednarek