ZAMEK W WĘGORZEWIE

a­mek w Wę­go­rze­wie wy­bu­do­wa­ny zos­tał pod ko­niec XIV wie­ku, był więc jed­nym z naj­młod­szych w daw­nym pań­stwie za­kon­nym. Za­nim pow­stał, już w XII stu­le­ciu ist­niał na tym te­re­nie gród ob­ron­ny sta­ro­prus­kie­go ple­mie­nia Ga­lin­dów, spa­lo­ny praw­do­po­dob­nie przez woj­ska krzy­żac­kie o­ko­ło ro­ku 1250. Nie­mal wiek póź­niej w po­bli­żu znisz­czo­n­ego gro­du Krzy­ża­cy wznieś­li włas­ną drew­nia­no-ziem­ną straż­ni­cę, zwa­ną An­ger­burg, któ­rej głów­nym za­da­niem by­ła o­chro­na za­gro­żo­nej częs­ty­mi na­jaz­da­mi gra­ni­cy z po­gań­ską Lit­wą. Za­ło­że­nie to przetr­wa­ło za­led­wie lat trzy­dzieś­ci, o­bró­co­ne w pe­rzy­nę pod cię­ża­rem o­fen­sy­wy księ­cia Kiej­stu­ta wios­ną 1365 ro­ku. Wy­pra­wy od­we­to­we wgłąb kra­ju li­tew­skie­go nie przy­nios­ły o­cze­ki­wa­nych e­fek­tów i za­pew­ne by­ła to jed­na z przy­czyn, dla któ­rych zde­cy­do­wa­no się u­moc­nić pół­noc­no-wschod­nią gra­ni­cę pań­stwa za­kon­ne­go przez bu­do­wę kil­ku no­wych, mu­ro­wa­nych już, choć nie­wiel­kich wa­row­ni w Eł­ku, Gi­życ­ku i Wę­go­rze­wie.

WIDOK NA ZACHODNIE SKRZYDŁO MIESZKALNE (Z LEWEJ) I NIEPOZORNY MUR KURTYNOWY OD POŁUDNIA

o­wy za­mek pow­stał na wys­pie po­ło­żo­nej w re­jo­nie uj­ścia rzecz­ki Wę­go­ra­py do Je­zio­ra Mam­ry. Do ro­ku 1469 peł­nił on funk­cję sie­dzi­by u­rzęd­ni­ka pań­stwo­we­go niż­szej ran­gi - praw­do­po­dob­nie wój­ta lub pro­ku­ra­to­ra krzy­żac­kie­go, nie­licz­na też by­ła je­go za­ło­ga, w ra­zie a­ta­ku re­gu­lar­nych od­dzia­łów nie bę­dą­ca w sta­nie na dłu­żej sta­wić czo­ła nie­przy­ja­cie­lo­wi. W o­kre­sie wiel­kich wo­jen z Pol­ską i Lit­wą wa­row­nia po­zos­ta­wa­ła na u­bo­czu dzia­łań mi­li­tar­nych, te jed­nak na ty­le os­ła­bi­ły fi­nan­se Krzy­ża­ków, że po za­koń­cze­niu woj­ny trzy­nas­to­let­niej zmu­sze­ni oni zos­ta­li do za­sta­wie­nia jej bra­ciom Han­so­wi i An­zel­mo­wi von Tet­tau ja­ko re­kom­pen­sa­tę z ty­tu­łu za­leg­łe­go żoł­du. Z cza­sem za­mek stał się włas­noś­cią pry­wat­ną, naj­pierw ro­dzi­ny von Tet­tau, póź­niej na­le­żał do ro­dów von Ca­nitz i von Schlie­ben. Po­now­nie w rę­ce Pań­stwa po­wró­cił po ro­ku 1525, gdy w nas­tęp­stwie se­ku­la­ry­za­cji za­ko­nu krzy­żac­kie­go w je­go mu­rach za­miesz­kał ksią­żę­cy sta­ros­ta.

PANORAMA MIASTA NA RYCINIE K. HARTKNOCHA Z 1684 ROKU - ZAMEK WIDOCZNY PO PRAWEJ

GRAFIKA Z ZAMKIEM, 1886

o znisz­cze­niach do­ko­na­nych przez za­go­ny ta­tar­skie w 1656 ro­ku za­mek od­bu­do­wa­no w sty­lu ba­ro­ko­wym, co w znacz­nym stop­niu za­tar­ło je­go wa­row­ny cha­rak­ter. Os­tat­ki cech ob­ron­nych u­su­nię­to w pierw­szych de­ka­dach XVIII stu­le­cia, a gdy dwu­krot­nie, w la­tach 1734 i 1736, goś­cił tu­taj prze­by­wa­ją­cy na wyg­na­niu pol­ski król Sta­nis­ław Lesz­czyń­ski, o­biekt ze swym cha­rak­te­rys­tycz­nym da­chem wy­ka­zy­wał bar­dziej po­do­bień­stwo do po­ło­żo­ne­go nad wo­dą ma­nie­rys­tycz­ne­go pa­ła­cu lub du­żej ka­mie­ni­cy. Pod­czas kam­pa­nii na­po­le­oń­skiej mieś­cił się w nim fran­cus­ki la­za­ret, a po po­ża­rze w 1835 i póź­niej­szej od­bu­do­wie gmach a­dap­to­wa­no na sa­le są­do­we i wię­zie­nie. Za­bu­do­wa­nia zam­ko­we spło­nę­ły po­now­nie w wy­ni­ku pod­ło­że­nia og­nia przez Ar­mię Czer­wo­ną 24 stycz­nia 1945. Z po­żo­gi o­ca­la­ły je­dy­nie śred­nio­wiecz­ne mu­ry ob­wo­do­we, któ­re wy­ko­rzys­ta­no ja­ko punkt wyj­ścia do od­bu­do­wy za­byt­ku z przez­na­cze­niem na sie­dzi­bę bib­lio­te­ki o­raz u­rzę­dów miej­skich, zre­a­li­zo­wa­nej w la­tach 70 i 80-ych u­bieg­łe­go stu­le­cia. W ro­ku 2000 za­mek w at­mos­fe­rze skan­da­lu sprze­da­no pry­wat­ne­mu in­wes­to­ro­wi.

HISTORYCZNY WIDOK ZAMKU OD STRONY ZACHODNIEJ, NIŻEJ FOTOGRAFIA Z 1946 ROKU

znie­sio­ny z ce­gły na wy­so­kiej, się­ga­ją­cej pierw­sze­go pięt­ra ka­mien­nej pod­mu­rów­ce za­mek za­ło­żo­ny zo­stał na pla­nie nie­re­gu­lar­ne­go czwo­ro­bo­ku, w któ­rym trzy ra­mio­na sta­no­wią skrzyd­ła miesz­kal­ne i gos­po­dar­cze, a w jed­nym - po­łud­nio­wym - stoi tyl­ko mur kur­ty­no­wy. Bu­dyn­ki o­ta­cza­ją­ce dzie­dzi­niec są dwu­kon­dyg­na­cyj­ne o zbli­żo­nej sze­ro­koś­ci o­ko­ło 15 me­trów i zróż­ni­co­wa­nej dłu­goś­ci - naj­dłuż­szy dom pół­noc­no-wschod­ni mie­rzy 72 met­ry. Po­mię­dzy skrzyd­ła­mi pół­noc­no-wschod­nim i za­chod­nim przys­ta­wio­no cy­lin­drycz­ną wie­życz­kę peł­nią­cą funk­cję klat­ki scho­do­wej. Wie­my, że na zam­ku ist­nia­ła ka­pli­ca p.w. św. Ka­ta­rzy­ny, daw­ne spi­sy wy­mie­nia­ły też kuch­nię, spi­żar­nię i skrom­nie wy­po­sa­żo­ną zbro­jow­nię. Praw­do­po­dob­nie w XVI lub XVII wie­ku wa­row­nię o­flan­ko­wa­no czte­re­ma na­roż­ny­mi basz­ta­mi, jej ów­czes­ny ob­ron­ny cha­rak­ter pod­kreś­lał po­nad­to sy­stem fos na­peł­nia­nych wo­dą z rze­ki Wę­go­ra­py. Bar­dziej zło­żo­na a­na­li­za roz­pla­no­wa­nia zam­ku śred­nio­wiecz­ne­go przy współ­czes­nym sta­nie wie­dzy nie jest moż­li­wa z u­wa­gi na za­tar­cie je­go pier­wot­ne­go kształ­tu i brak peł­nych ba­dań ar­chi­tek­to­nicz­nych.

WIDOK ZAMKU NA POCZTÓWCE Z PPRZEŁOMU XIX I XX WIEKU

ZAMEK NA PRZEDWOJENNEJ FOTOGRAFII

ie­re­gu­lar­ny za­mek sta­no­wi w swej o­bec­nej for­mie re­zul­tat licz­nych przek­ształ­ceń ar­chi­tek­to­nicz­nych. W skład ist­nie­ją­cych do dziś za­bu­do­wań wcho­dzi jed­no krót­kie i dwa dłu­gie skrzyd­ła miesz­kal­ne, z któ­rych pierw­sze przy­le­ga do ba­se­nu por­to­we­go, a dru­gie do głów­nej u­li­cy mias­ta. Od ro­ku 2000 za­by­tek na­le­ży do o­so­by pry­wat­nej. Gmach ten o­bej­rzeć moż­na tyl­ko z zew­nątrz - za­rów­no wnęt­rza jak i pus­ty, wy­bru­ko­wa­ny kost­ką dzie­dzi­niec nie są dos­tęp­ne dla tu­rys­tów.

PUSTY DZIEDZINIEC SFOTOGRAFOWANY
ZZA KRAT SOLIDNEJ BRAMY

DEPTAK PROWADZĄCY WZDŁUŻ PN.ZACH.
SKRZYDŁA ZAMKU NOSI TAKĄ OTO ORYGINALNĄ NAZWĘ

a­mek stoi w po­łud­nio­wej częś­ci mias­ta przy u­li­cy Zam­ko­wej, o­bok ba­se­nu por­to­we­go Ka­na­łu Wę­go­rzew­skie­go pro­wa­dzą­ce­go do Je­zio­ra Mam­ry. Do­jazd ko­mu­ni­ka­cją PKS z Gi­życ­ka - po­mi­mo ist­nie­nia in­fras­truk­tu­ry ko­le­jo­wej po­cią­gi już do Wę­go­rze­wa nie do­cie­ra­ją. Mias­to i o­ko­li­ce przy­jem­nie zwie­dza się na ro­we­rze.

1. M. Haftka: Zamki krzyżackie w Polsce, 1999
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. P. Zaniewski: Szlakami zamków krzyżackich, Muza SA 2005

ZAMEK W WĘGORZEWIE

W pobliżu:
Giżycko - pozostałości zamku krzyżackiego XIVw., 25 km
Barciany - zamek prokuratorów krzyżackich XIVw., 28 km
Kętrzyn - zamek prokuratorów krzyżackich XIVw., 37 km
Kętrzyn - inkastelowany kościół św. Jerzego XIV-XVIw., 37 km

tekst: 2009
fotografie: 2007
© Jacek Bednarek