|
BAZYLIKA ŚW. JERZEGO W KĘTRZYNIE, WIDOK OD WSCHODU
|
|
iewątpliwie impulsem do rozpoczęcia wielkiej inwestycji budowlanej, jaką była fundacja gotyckiego kościoła krzyżackiego p.w. św. Jerzego, stanowiło nadanie Kętrzynowi w 1357 roku praw miejskich przez komtura Bałgi Johana Schindekopfa. Pierwszy etap prac budowlanych zamknięto w roku 1379, gdy murowany korpus świątyni nakryto stropem i połączono z istniejącą wcześniej ufortyfikowaną wieżą oraz związanymi z nią murami. Typową dla budownictwa krzyżackiego tego okresu, surową w formie budolę zaopatrzono w drewniane ganki zewnętrzne stosownie do jej obronnego charakteru. Pod koniec XIV wieku do korpusu kościoła dostawiono wieżę dzwonną przy ścianie wschodniej, następnie około 1410 roku podwyższono starszą wieżę zachodnią i wymurowano szczyty fasady zachodniej. W tym czasie funkcję proboszcza kętrzyńskiego pełnił Conrad, wzmiankowany w roku 1407.
|
|
|
WYGLĄD KOŚCIOŁA OD POŁUDNIA PO 1379 (WYŻEJ) I OKOŁO 1430 - REKONSTRUKCJE E. WITTA
|
o zakończeniu wojny trzynastoletniej, w czasie gdy proboszczem w Kętrzynie był Caspar Baedtke, rozpoczęto przekształcanie kościoła w okazałą budowlę miejską, odpowiadającą formą zewnętrzną i wystrojem ambicjom zamożnego mieszczaństwa jako nowej liczącej się warstwy społecznej. W latach 1470-85 rozbudowano nawę kościelną, nadając świątyni kształt bazyliki trójnawowej utrzymanej w stylu późnego gotyku. Jednocześnie wzmocniono wieżę zachodnią przez zaopatrzenie jej w murowany krenelaż poprowadzony w miejscu starszych drewnianych ganków, a także przez podwyższenie wieży dzwonnej do obecnej wysokości. Na finiszu tej inwestycji proboszczem parafii wybrany został Nicolaus Kreuder, brat Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego, kanonik królewiecki, który osiadłszy na dworze Wielkiego Mistrza sprawował swój urząd w Kętrzynie za pośrednictwem wiceplebana do roku 1497, kiedy to kapituła mianowała go biskupem. Za jego kadencji powołano w kościele jedenaście wikarii, m.in. Bożego Ciała, św. Wawrzyńca, Sylwestra i Najświętszej Marii Panny.
|
|
|
PRZYPUSZCZALNA FORMA KOŚCIOŁA W 1485 roku(WYŻEJ) I PO ROZBUDOWIE W 1495 - REKONSTRUKCJE E. WITTA
|
roku 1500 świątynię strawił pożar. Szybko jednak przystąpiono do jej odbudowy, podczas której otrzymała ona nową formę zbliżoną do współczesnej. Do jej bryły dostawiono wówczas zamknięte trójprzęsłowe prezbiterium oraz otwartą do wnętrza północną zakrystię z emporą. W nawie głównej wymurowano ołtarz, a dawne stropy zastąpiono pięknymi sklepieniami kryształowymi wykonanymi przez mistrza murarskiego o nazwisku Matz. Na mocy ogłoszonego w lipcu 1525 mandatu reformacyjnego kościół w Kętrzynie przejęła gmina protestancka i trzymała go aż do roku 1946. Jeszcze w XVI wieku gmach dwukrotnie niszczony był przez żywioły: najpierw w 1581 roku silny huragan zerwał dach wieży zachodniej, zaś dziesięć lat później wieża ta spłonęła od uderzenia pioruna. Na przełomie XVI i XVII stulecia przebudowano kaplicę św. Jakuba, wzniesiono chór, a krenelaż w zniszczonej wieży zachodniej zastąpiono dachem zwieńczonym sygnaturką. Z 1692 pochodzi informacja o wytynkowaniu wnętrza kościoła, lecz już w roku 1700 wybuchł kolejny pożar, który strawił część jego wyposażenia, w tym cenne organy. W roku 1884 świątynię gruntownie odrestaurowano.
|
|
PANORAMA MIASTA Z EPITAFIUM F. SPILLERA Z 1625 ROKU, KOŚCIÓŁ WIDOCZNY PO PRAWEJ STRONIE
|
Z lochami kościoła w Kętrzynie związana jest legenda o skazańcu, któremu objawiła się Matka Boska, nakazując mu wyrzeźbić swą podobiznę. Gdy rano krzyżaccy strażnicy zajrzeli do celi więziennej i zobaczyli tam wyrzeźbioną figurkę, bardzo się zdumieli. Uznali to za cud i wypuścili więźnia, ten zaś udał się w kierunku Reszla. Po drodze zawiesił figurkę na jednym z mijanych drzew lipowych. Drzewo to dało początek sanktuarium zwanego Świętą Lipką.
|
|
PANORAMY MIASTA Z GÓRUJĄCYM NAD NIM KOŚCIOŁEM ŚW. JERZEGO, 1910-20
|
iosną 1945 na skutek potężnej eksplozji, wywołanej przez Niemców w położonych kilka kilometrów od miasta bunkrach Hitlera zwanych Wilczym Szańcem, w kościele św. Jerzego popękało sklepienie, wypadły niemal wszystkie szyby, zaś z dachu posypały się dachówki. W pierwszych miesiącach chaosu, jaki wyłonił się na skutek powojennych zmian, wnętrze świątyni zostało zdewastowane, a jej wyposażenie w znacznym stopniu rozkradziono - zaginął wówczas skarbiec zawierający zabytki sztuki złotniczej, a z licznie nagromadzonych przez wieki epitafiów ocalało zaledwie kilka. 31 maja 1946 roku kościół oficjalnie przekazano parafii katolickiej. Niemal natychmiast zawiązał się komitet jego odbudowy i wkrótce przystąpiono do remontu dachu oraz naprawy sklepienia, usunięto drewniane ewangelickie empory, wnętrza zaś odnowiono i wymalowano.
|
|
|
WIDOK KOŚCIOŁA OD POŁUDNIOWEGO WSCHODU, POCZTÓWKI Z LAT 1920-35
|
|
azylika p.w. św Jerzego jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury sakralnej Warmii i Mazur doby średniowiecza i najlepiej zachowaną świątynią obronną w tym regionie. Jej masywna sylweta wraz z południowym i zachodnim odcinkiem murów oraz basztami narożnymi stanowiła integralnie związany ze sobą zespół warowny, będący - obok zamku - zasadniczym elementem w systemie obronnym miasta. Współczesna forma kościoła ukształtowana została w wyniku kolejnych etapów budowy i zmian układu przestrzennego, następujących po sobie w okresie od XIV do XVI wieku. Współcześnie jest ona trzynawowa, z prezbiterium odchylonym skośnie od osi nawy głównej, co stanowi wielką rzadkość nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Okres najstarszy reprezentuje wieża zachodnia o wysokości około 40 metrów, w której przyziemiach zachowały się dwie cele zaopatrzone w drzwi i szafki ścienne. Cennym wyposażeniem drugiej z wież, 32-metrowej baszty wschodniej, są wykonane w 1923 roku dzwony staliwne o wadze trzech i pół, dwóch oraz jednej tony.
|
|
|
|
W PRZYKOŚCIELNYM LAPIDARIUM
|
bogatego w przeszłości wyposażenia kościoła nie zachowało się zbyt wiele do czasów nam współczesnych. Z pewnością na uwagę zasługują przede wszystkim XVI-wieczne kryształowe sklepienia i pochodząca z 1594 roku ambona w stylu niderlandzkiego manieryzmu, ufundowana przez Caspara Rinwaga i Michała von Hohendorf, których herby znajdują się w jej korpusie. Wzrok przykuwają również organy zbudowane około 1720 roku przez Jana Jose Mosengela, a także płyty nagrobne i obrazy o tematyce biblijnej z XVI-XVII stulecia. Oryginalny ołtarz nie zachował się - obecnie w jego miejscu stoi ołtarz neogotycki z roku 1870. Kościół św. Jerzego ma tytuł bazyliki mniejszej. Cyklicznie odbywają się tu koncerty muzyki poważnej, zwane tradycyjnie koncertami kolegiackimi.
|
Wstęp do kościoła bez opłat,
płatne: muzeum parafialne, cele więzienne, lapidarium, wieża
|
SYLWETA KOŚCIOŁA WYRAŹNIE GÓRUJE NAD MIASTEM
|
ojazd jak do zamku kętrzyńskiego. Kościół wznosi się na zachód od warowni, skąd jest doskonale widoczny.
|
WIDOK NA BAZYLIKĘ OD PÓŁNOCNEGO WSCHODU
|
W pobliżu:
Kętrzyn - zamek prokuratorów krzyżackich XIVw., 0,5 km
Barciany - zamek prokuratorów krzyżackich XIVw., 18 km
Bezławki - zamek krzyżacki XIVw., adaptowany na kościół, 18 km
Reszel - zamek biskupów warmińskich XIVw., 19 km
Szestno - relikty zamku krzyżackiego, ok. 19 km
Ryn - zamek komturów krzyżackich XIVw., przebudowany w XIXw., 25 km
Giżycko - ruina zamku krzyżackiego XIVw., 32 km
|
tekst: 2013
fotografie: 2007
© Jacek Bednarek
|
|