|
RUINA ZAMKU RYCERSKIEGO W URAZIE, WIDOK OD POŁUDNIA
|
|
ierwsze przekazy źródłowe o należącej do domeny książąt wrocławskich wsi Uraz pochodzą z początku XIII wieku, a wzmianki na temat sytuowanego tutaj i strzegącego przeprawy na Odrze kasztelańskiego grodu - sprzed połowy tego stulecia. W 1291 roku na mocy testamentu Henryka Probusa osada wraz z ziemiami leżącymi na prawym brzegu rzeki przeszły na własność Henryka III, by w roku 1312 trafić w ręce Konrada i Bolesława, synów księcia głogowskiego. Przy sporządzaniu aktów dziedzicznych potwierdzono wówczas miasto i zamek, określając je w dokumentach jako civitatem et castrum. Jednak już kilka lat później Uraz ponownie stał się własnością książąt wrocławskich i około roku 1319 przekazany został w lenno trzem braciom Radakom. Jeden z nich, Andreas Radak, rozbudował istniejące założenie obronne, którego pierwszego fundatora ani czasu powstania nie można dzisiaj jednoznacznie określić. Wśród historyków występują na ten temat poważne rozbieżności i skrajne opinie, łącznie z tezą, iż zamek wybudował zakon templariuszy jeszcze w pierwszej połowie XIII stulecia. W 1336 roku miasto Uraz nabył Konrad von Borschnitz, starosta Wrocławia, posiadacz rozległych dóbr ziemskich. W roku 1344 wzmiankowany był burgrabia Hancho von Auras, zaś w 1363 - Herman von Borschnitz, późniejszy asesor sądu starościańskiego i wierzyciel książąt brzeskich.
|
|
|
ZAMEK I MIASTO URAZ NA RYCINIE F. B. WERHNERA, Topographia Seu Compendium Silesiae 1744-68
|
latach 1428-43 majątek ziemski posiadali przedstawiciele rodu von Tschirna. W 1466 roku czeski król Jan z Podiebradu nadał lokalne dobra rycerzowi Christophowi von Skopp, któremu przypisuje się rozbudowę średniowiecznej warowni o kolejne piętra i nowe umocnienia. Po nim w źródłach pojawia się książę oleśnicki Konrad Biały, a od 1492 - Christoph von Joerger, pierwszy z przedstawicieli rodu panującego w Urazie przez blisko sto pięćdziesiąt lat. W tym czasie dwukrotnie, w połowie XVI wieku i około 1630 roku zamek modernizowano zmieniając jego układ przestrzenny i wystrój. Dobudowano wówczas trakt z narożnymi wieżyczkami w części północnej, wprowadzono murowane podziały wnętrz, a elewacje i wnętrza przebudowano w stylu barokowym. W 1640 majątek von Joergerów nabyła rodzina von Saurma-Jeltsch, po nich w latach 1690-95 należał on do barona Balthazara von Logau. Na początku XIX wieku, gdy Uraz stanowił własność barona von Koschuzky, rozebrano przylegające do zamku południowo-wschodnie mury obronne i most zwodzony, a fosy częściowo zasypano. Samą rezydencję przebudowano w stylu neogotyckim w drugiej połowie stulecia, niemal zupełnie likwidując elementy starszego wystroju. Z początkiem XX wieku zaniedbywany gmach podupadł i ostatecznie uległ zniszczeniu w roku 1945, gdy spłonął od ognia podłożonego przez żołnierzy radzieckich. Po wojnie resztki wystroju i wyposażenia zamku rozszabrowano, a pozbawiony należytej opieki zabytek szybko stał się ruiną. W 1952 zawaliły się sklepienia i strop parteru, a rok później runął narożnik południowy. Resztki murów zabezpieczono w 1956 roku.
|
|
ZAMEK NA LITOGRAFII Z TEKI A. DUNCKERA, 2. POŁOWA XIX WIEKU
|
ELEWACJA PÓŁNOCNA NA POCZTÓWCE Z 1917 ROKU
|
|
redniowieczny zamek usytuowano w zakolu Odry, otaczając go wałem ziemnym i fosą. Składał się on z poligonalnego narysu murów obronnych, z budynkiem mieszkalnym w formie wieży wpisanej w zachodni narożnik obwodu, i baszty bramnej po stronie północnej. Wieża mieszkalna, początkowo trzykondygnacyjna, zbudowana została z rudy bagiennej oraz cegły na planie trójkąta równobocznego o długości boków 23 metry, z ostrymi narożami skierowanymi w stronę miasta i Odry. Niecodzienny układ murów zewnętrznych miał powodować "ślizganie" się pocisków, a tym samym łagodzić przykre skutki ewentualnego ostrzału. Ta niezwykle rzadko spotykana forma części rezydencjalnej znajduje swoje podobieństwo tylko w przypadku kilku zaledwie europejskich zamków. Przyziemie i dwa piętra wieży przykryte były sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, wspartymi na centralnie umieszczonych słupach, i przedzielone ściankami działowymi na trzy zbliżone kształtem i wielkością pomieszczenia na każdej z kondygnacji. W okresie późniejszych przekształceń budynek podwyższono o dwa kolejne piętra, wprowadzono nową kamieniarkę okien, a całość nakryto stromym trójpołaciowym dachem. Od północy przy dobudowanym trakcie umieszczono dwie wysmukłe, wieloboczne wieże, zwieńczone barokowymi hełmami. Wygląd rezydencji zmieniła całkowicie przebudowa neogotycka z XIX wieku.
|
|
PLAN ZAMKU WG T. KOZACZEWSKIEGO: 1. ŚREDNIOWIECZNA WIEŻA MIESZKALNA, 2. TRAKT PÓŁNOCNY (PO NEOGOTYCKIEJ PRZEBUDOWIE)
|
o czasów współczesnych zachowała się skorupa murów zewnętrznych wieży mieszkalnej do wysokości trzech kondygnacji od strony północnej i zaledwie do parteru od południa. Przetrwały też sklepione piwnice, resztki kolistego filaru, fragmenty ścianek działowych, a także fundamenty murów obwodowych i średniowiecznej baszty. Od dłuższego czasu ruina znajduje się w rękach osoby prywatnej, która z godną podziwu konsekwencją stara się ją wskrzesić i częściowo odbudować. Dla osób postronnych zamek jest niestety niedostępny - ogrodzony szczelnie wysokim płotem z drutu skutecznie zniechęca do odwiedzin na własną rękę. Można go jednak obejrzeć z drogi gruntowej poprowadzonej wzdłuż zakola rzeki, skąd uzyskamy relatywnie najlepszą perspektywę.
|
ZAMEK W URAZIE, RUINA NEOGOTYCKIEGO SKRZYDŁA PÓŁNOCNEGO
|
POZOSTAŁOŚCI SKRZYDŁA WSCHODNIEGO Z GŁÓWNYM WEJŚCIEM DO ZAMKU
|
raz położony jest około 20 km na północny zachód od Wrocławia, przy drodze prowadzącej do Brzegu Dolnego i Lubiąża. Zamek stoi w centrum wsi, po lewej stronie drogi prowadzącej w kierunku Wrocławia, w pobliżu kościoła. Najbliższe stacje PKP: Pęgów (kierunek Leszno, ok. 5 km) oraz Brzeg Dolny (kierunek Głogów, ok. 11 km). (mapa zamków województwa)
|
1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
4. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
|
W pobliżu:
Wołów - zamek książąt oleśnickich XIV-XVIw., przebudowany, 19 km
Wrocław - pozostałości zamków wrocławskich, 22 km
Wrocław-Leśnica - zamek bastionowy XV-XVIIw., 33 km
|
tekst: 2005
fotografie: 2005
© Jacek Bednarek
|
|