RUINA ZAMKU RYCERSKIEGO W URAZIE, WIDOK OD POŁUDNIA

ierwsze przekazy źródłowe o należącej do domeny ksią­żąt wro­cław­skich wsi Uraz po­cho­dzą z po­cząt­ku XIII wie­ku, a wzmian­ki na te­mat sy­tu­owa­ne­go tu­taj i strze­gą­ce­go prze­pra­wy na Od­rze ka­szte­lań­skie­go gro­du - sprzed po­ło­wy te­go stu­le­cia. W 1291 ro­ku na mo­cy te­sta­men­tu Hen­ry­ka Pro­bu­sa osa­da wraz z zie­mia­mi le­żą­cy­mi na pra­wym brze­gu rze­ki prze­szły na włas­ność Hen­ry­ka III, by w ro­ku 1312 tra­fić w rę­ce Kon­ra­da i Bo­le­sła­wa, sy­nów księ­cia gło­gow­skie­go. Przy spo­rzą­dza­niu ak­tów dzie­dzicz­nych po­twier­dzo­no wów­czas mia­sto i za­mek, okre­śla­jąc je w do­ku­men­tach ja­ko ci­vi­ta­tem et cas­trum. Jed­nak już kil­ka lat póź­niej Uraz po­now­nie stał się włas­no­ścią ksią­żąt wroc­ław­skich i oko­ło ro­ku 1319 prze­ka­za­ny zo­stał w len­no trzem bra­ciom Ra­da­kom. Je­den z nich, An­dre­as Ra­dak, roz­bu­do­wał ist­nie­ją­ce za­ło­że­nie o­bron­ne, któ­re­go pier­wsze­go fun­da­to­ra ani cza­su po­wsta­nia nie mo­żna dzi­siaj je­dno­znacz­nie o­kre­ślić. Wśród his­to­ry­ków wy­stę­pu­ją na ten te­mat po­waż­ne roz­bież­no­ści i skraj­ne o­pi­nie, łącz­nie z te­zą, iż za­mek wy­bu­do­wał za­kon tem­plar­iu­szy jesz­cze w pier­wszej po­ło­wie XIII stu­le­cia. W 1336 ro­ku mia­sto Uraz na­był Kon­rad von Bor­schnitz, sta­ro­sta Wro­cła­wia, po­sia­dacz roz­le­głych dóbr ziem­skich. W ro­ku 1344 wzmian­ko­wa­ny był bur­gra­bia Han­cho von Au­ras, zaś w 1363 - Her­man von Bor­schnitz, póź­niej­szy a­se­sor są­du sta­roś­ciań­skie­go i wie­rzy­ciel ksią­żąt brze­skich.

ZAMEK I MIASTO URAZ NA RYCINIE F. B. WERHNERA, Topographia Seu Compendium Silesiae 1744-68

latach 1428-43 majątek ziemski posiadali przed­sta­wi­cie­le ro­du von Tschir­na. W 1466 ro­ku cze­ski król Jan z Po­die­bra­du na­dał lo­kal­ne do­bra ry­ce­rzo­wi Chris­to­pho­wi von Skopp, któ­re­mu przy­pi­su­je się roz­bu­do­wę śre­dnio­wiecz­nej wa­row­ni o ko­lej­ne pię­tra i no­we u­moc­nie­nia. Po nim w źród­łach po­ja­wia się ksią­żę o­leś­ni­cki Kon­rad Bia­ły, a od 1492 - Chris­toph von Jo­er­ger, pier­wszy z przed­sta­wi­cie­li ro­du pa­nu­ją­ce­go w Ura­zie przez bli­sko sto pięć­dzie­siąt lat. W tym cza­sie dwu­krot­nie, w po­ło­wie XVI wie­ku i oko­ło 1630 ro­ku za­mek mo­der­ni­zo­wa­no zmie­nia­jąc je­go u­kład prze­strzen­ny i wy­strój. Do­bu­do­wa­no wów­czas trakt z na­roż­ny­mi wie­ży­czka­mi w czę­ści pół­noc­nej, wpro­wa­dzo­no mu­ro­wa­ne po­dzia­ły wnętrz, a ele­wa­cje i wnę­trza prze­bu­do­wa­no w sty­lu ba­ro­ko­wym. W 1640 ma­ją­tek von Jo­er­ge­rów na­by­ła ro­dzi­na von Sau­rma-Jeltsch, po nich w la­tach 1690-95 na­le­żał on do ba­ro­na Bal­tha­za­ra von Lo­gau. Na po­cząt­ku XIX wie­ku, gdy Uraz sta­no­wił włas­ność ba­ro­na von Ko­schuz­ky, ro­ze­bra­no przy­le­ga­ją­ce do zam­ku po­łu­dnio­wo-wscho­dnie mu­ry o­bron­ne i most zwo­dzo­ny, a fo­sy czę­ścio­wo za­sy­pa­no. Sa­mą re­zy­den­cję prze­bu­do­wa­no w sty­lu ne­o­go­tyc­kim w dru­giej po­ło­wie stu­le­cia, nie­mal zu­peł­nie li­kwi­du­jąc e­le­men­ty star­sze­go wy­stro­ju. Z po­cząt­kiem XX wie­ku za­nie­dby­wa­ny gmach pod­upadł i osta­te­cznie u­legł znisz­cze­niu w ro­ku 1945, gdy spło­nął od o­gnia pod­ło­żo­ne­go przez żoł­nie­rzy ra­dziec­kich. Po woj­nie resz­tki wy­stro­ju i wy­po­sa­że­nia zam­ku roz­sza­bro­wa­no, a poz­ba­wio­ny na­le­ży­tej o­pie­ki za­by­tek szyb­ko stał się ru­iną. W 1952 za­wa­li­ły się skle­pie­nia i strop par­te­ru, a rok póź­niej ru­nął na­roż­nik po­łu­dnio­wy. Re­sztki mu­rów za­bez­pie­czo­no w 1956 ro­ku.

ZAMEK NA LITOGRAFII Z TEKI A. DUNCKERA, 2. POŁOWA XIX WIEKU

ELEWACJA PÓŁNOCNA NA POCZTÓWCE Z 1917 ROKU

redniowieczny zamek usytuowano w zakolu Odry, ota­cza­jąc go wa­łem ziem­nym i fo­są. Skła­dał się on z po­li­go­nal­ne­go na­ry­su mu­rów o­bron­nych, z bu­dyn­kiem mie­szkal­nym w for­mie wie­ży wpi­sa­nej w za­cho­dni na­roż­nik o­bwo­du, i basz­ty bram­nej po stro­nie pół­noc­nej. Wie­ża mie­szkal­na, po­cząt­ko­wo trzy­kon­dy­gna­cyj­na, zbu­do­wa­na zo­sta­ła z ru­dy ba­gien­nej o­raz ceg­ły na pla­nie trój­ką­ta rów­no­bocz­ne­go o dłu­go­ści bo­ków 23 me­try, z ostry­mi na­ro­ża­mi skie­ro­wa­ny­mi w stro­nę mia­sta i Od­ry. Nie­co­dzien­ny u­kład mu­rów ze­wnę­trznych miał po­wo­do­wać "śliz­ga­nie" się po­cis­ków, a tym sa­mym ła­go­dzić przy­kre sku­tki e­wen­tu­al­ne­go o­strza­łu. Ta nie­zwy­kle rzad­ko spo­ty­ka­na for­ma czę­ści re­zy­den­cjal­nej znaj­du­je swo­je po­do­bień­stwo tyl­ko w przy­pad­ku kil­ku za­led­wie eu­ro­pej­skich zam­ków. Przy­zie­mie i dwa pię­tra wie­ży przy­kry­te by­ły skle­pie­nia­mi krzy­żo­wo-że­bro­wy­mi, wspar­ty­mi na cen­tral­nie u­miesz­czo­nych słu­pach, i prze­dzie­lo­ne ścian­ka­mi dzia­ło­wy­mi na trzy zbli­żo­ne kształ­tem i wiel­ko­ścią po­mie­szcze­nia na każ­dej z kon­dy­gna­cji. W okre­sie póź­niej­szych prze­kształ­ceń bu­dy­nek pod­wyż­szo­no o dwa ko­lej­ne pię­tra, wpro­wa­dzo­no no­wą ka­mie­niar­kę o­kien, a ca­łość na­kry­to stro­mym trój­po­ła­cio­wym da­chem. Od pół­no­cy przy do­bu­do­wa­nym trak­cie u­miesz­czo­no dwie wy­smu­kłe, wie­lo­bo­czne wie­że, zwień­czo­ne ba­ro­ko­wy­mi heł­ma­mi. Wy­gląd re­zy­den­cji zmie­ni­ła cał­ko­wi­cie prze­bu­do­wa ne­o­go­tyc­ka z XIX wie­ku.

PLAN ZAMKU WG T. KOZACZEWSKIEGO: 1. ŚREDNIOWIECZNA WIEŻA MIESZKALNA, 2. TRAKT PÓŁNOCNY (PO NEOGOTYCKIEJ PRZEBUDOWIE)

o czasów współczesnych zachowała się sko­ru­pa mu­rów ze­wnętrz­nych wie­ży miesz­kal­nej do wy­so­ko­ści trzech kon­dy­gna­cji od stro­ny pół­noc­nej i za­led­wie do par­te­ru od po­łu­dnia. Prze­trwa­ły też skle­pio­ne piw­ni­ce, resz­tki ko­lis­te­go fi­la­ru, frag­men­ty ścia­nek dzia­ło­wych, a tak­że fun­da­men­ty mu­rów ob­wo­do­wych i śre­dnio­wiecz­nej ba­szty. Od dłuż­sze­go cza­su ru­ina znaj­du­je się w rę­kach o­so­by pry­wat­nej, któ­ra z god­ną po­dzi­wu kon­se­kwen­cją sta­ra się ją wskrze­sić i czę­ścio­wo od­bu­do­wać. Dla o­sób po­stron­nych za­mek jest nie­ste­ty nie­do­stęp­ny - ogro­dzo­ny szczel­nie wy­so­kim pło­tem z dru­tu sku­te­cznie znie­chę­ca do od­wie­dzin na wła­sną rę­kę. Mo­żna go jed­nak o­bej­rzeć z dro­gi grun­to­wej po­pro­wa­dzo­nej wzdłuż za­ko­la rze­ki, skąd u­zy­ska­my re­la­tyw­nie naj­le­pszą per­spe­kty­wę.

ZAMEK W URAZIE, RUINA NEOGOTYCKIEGO SKRZYDŁA PÓŁNOCNEGO

POZOSTAŁOŚCI SKRZYDŁA WSCHODNIEGO Z GŁÓWNYM WEJŚCIEM DO ZAMKU

raz położony jest około 20 km na pół­noc­ny za­chód od Wro­cła­wia, przy dro­dze pro­wa­dzą­cej do Brze­gu Dol­ne­go i Lu­bią­ża. Za­mek stoi w cen­trum wsi, po le­wej stro­nie dro­gi pro­wa­dzą­cej w kie­run­ku Wro­cła­wia, w po­bli­żu koś­cio­ła. Naj­bliż­sze sta­cje PKP: Pę­gów (kie­ru­nek Lesz­no, ok. 5 km) o­raz Brzeg Dol­ny (kie­ru­nek Gło­gów, ok. 11 km). (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

1. M. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, OFPWW 2003
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
4. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001

WIDOK ZAMKU OD POŁUDNIA

W pobliżu:
Wołów - zamek książąt oleśnickich XIV-XVIw., przebudowany, 19 km
Wrocław - pozostałości zamków wrocławskich, 22 km
Wrocław-Leśnica - zamek bastionowy XV-XVIIw., 33 km

tekst: 2005
fotografie: 2005
© Jacek Bednarek