|
ZAMEK NOWY DWÓR, RELIKTY BRAMY GOTYCKIEJ W ZACHODNIEJ CŻĘŚCI DAWNEGO PRZEDZAMCZA
|
|
zmiankowany po raz pierwszy w roku 1364 zamek warowny zbudowany został zapewne z inicjatywy Bolka II, księcia świdnicko-jaworskiego, jako jedno z ogniw obronnych południowej granicy księstwa. Do 1392 roku stanowił on własność władyków świdnicko-jaworskich, potem na mocy układu sukcesyjnego przeszedł pod panowanie królów czeskich. Jeszcze za czasów Bolka II i wdowy po nim Agnieszki Habsburżanki zarząd nad warownią należał do rycerskiej rodziny Schoff, burgrabiów m.in. zamków Gryf i Grodno. Być może w początkach XV wieku stali się oni jej prawowitym właścicielem, z pewnością natomiast w roku 1426 gród przeszedł na własność bogatego rycerza Johanna von Liebenthal, którego synowie osiem lat później odsprzedali dobra Hermannowi von Czettritz z Czarnego Boru. W tym czasie trwał na Śląsku konflikt zbrojny o podłożu religijno-społecznym, zwany wojnami husyckimi, gdzie Nowy Dwór odegrał pewną, trudną dziś do określenia, militarną rolę. Świadczy o tym położenie geograficzne zamku, historia jego mieszkańców oraz przede wszystkim fakt, iż tuż po zakończeniu działań zbrojnych został on znacznie wzmocniony.
|
|
REKONSTRUKCJA ZAMKU ŚREDNIOWIECZNEGO, W. BREMER 1931
|
Najstarsza zachowana nazwa zamku to zanotowane w 1394 roku określenie Newe Haus. W roku 1409 warownię nazwano Neuen Hause, a później Newhauss (1426), Newenhawse (1436), Novum Castrum (1450) i slos Newenhawss. W XVI stuleciu do użycia wszedł termin Nova Domus oraz Burg Nauhaus (1509), które w czasach nowożytnych ewoluowały w Neuhaus (1717), a potem Noihoisel (1828). Ciekawostką jest fakt, że tuż po wcieleniu Dolnego Śląska do Polski ruina nosiła intrygującą, choć dziwną nazwę Ogorzelec.
|
|
ZAMKOWA GÓRA Z RELIKTAMI WAROWNI, NIEMIECKIE POCZTÓWKI Z POCZĄTKU XX WIEKU
|
1462 roku Hans von Czettritz, potomek Hermana, sprzedał zamek wraz z dobrami Hansowi Czettrasowi z Książa. Dziewięć lat później starły się tutaj wojska czeskie i węgierskie. Broniąca Nowego Dworu załoga podkomendnych króla Czech Władysława Jagiellończyka dała skuteczny odpór oddziałom króla Węgier Macieja Korwina, w czym z pewnością pomogła artyleria, w którą gród był już wtedy wyposażony. Król węgierski warowni wprawdzie nie zdobył, ale nie minęło pięć lat, jak stał się jej prawnym właścicielem. Szybko się jej jednak pozbył, sprzedając w marcu 1489 roku za kwotę 500 guldenów Georgowi von Czettritz, przy czym transakcja ta zabezpieczona została klauzulą o zachowaniu przez władcę prawa do odkupu zamku. W 1490 roku właścicielem lub dzierżawcą Nowego Dworu był już Fabian von Tschirnhaus z Niedźwiedzic, a zaledwie dwa lata później, w styczniu 1492, zamek i przynależne mu dobra przeszły ponownie w posiadanie rodziny von Czettritz, pozostając w jej rękach aż do połowy XIX stulecia.
|
Zamek Nowy Dwór posiadał własny browar, który jednak wydaje się nie był najlepszej jakości, skoro - jak informują historyczne zapisy - aby znaleźć zbyt dla tego trunku, zakazano sprowadzania piwa z odległej Świdnicy.
|
|
GOTYCKA BRAMA W LATACH 20. XX WIEKU, PO LEWEJ RYS. T. MANNA
|
ramatyczny w dziejach zamku okazał się rok 1581, w którym spłonął on w wyniku pożaru wywołanego uderzeniem pioruna. Czettrycowie nie podjęli się jego odbudowy przenosząc siedzibę do wzniesionego u stóp wzgórza wygodnego pałacu. Opuszczona warownia zaczęła popadać w ruinę, nie straciła ona jednak do końca swego obronnego charakteru, a nawet realizowano tutaj w ograniczonym zakresie prace fortyfikacyjne mające na celu wzmocnienie jej na wypadek potrzeby ochrony ludzi i dobytku przed licznie grasującymi w czasach wojny trzydziestoletniej bandami. Później zamek nie był już wykorzystywany, nie pełnił żadnych funkcji obronnych i gospodarczych, a w dokumentach pojawiał się w zasadzie tylko jako atrakcja krajobrazowa lub ciekawostka historyczna. Ostatnim właścicielem - już wtedy ruiny - z rodu Czetryców była Amelie Wilhelmine baronowa Dyherrn-Czettritz z domu von Rabenau, która testamentem z 18 czerwca 1860 jedynym swoim spadkobiercą uczyniła proboszcza z Sobięcina Franza Gyrdta. Po jego śmierci w 1871 roku Nowy Dwór drogą kupna przeszedł na własność rodziny von Hochberg z Książa i należał do niej aż do końca drugiej wojny światowej.
|
|
KOLEJNY INTERESUJĄCY MOTYW Z ZAMKIEM W TLE, DATOWANIE FOTOGRAFII NIEZNANE
|
Góra ta, piastująca resztę gruzów starej warowni Neuhaus, jest ze wszystkich stron odosobnioną, sama pokryta lasem, jest także od południa, wschodu i zachodu wysokimi otoczona lasotami. Na wejściu do zamku jest wybudowany z drzewa pawilon, z którego można mieć wspaniały widok ku wyniosłemu Hochwaldowi i na niższe poziomy. Rozwaliny zamku nie wykazują nic osobliwego, prócz stertów ścian wysokich, zawalonych studni i kilku sklepionych piwnic. Ułamki te daleko piękniej się wydają z daleka wśród posępnych lasu padołów i blasku łąk przyległych.
|
|
F. K. Mosch, 1. poł. XIX wieku
|
WIDOK OD WSCHODU NA BRAMĘ I TARAS WIDOKOWY, 1911
|
|
sytuowana na wysokim, stromym wzniesieniu warownia posiadała wrzecionowany, podporządkowany warunkom terenowym układ murów zewnętrznych o długości około 140 i szerokości 25 metrów. Zbudowany z kamienia łamanego zamek górny miał formę wydłużonego, lekko załamanego prostokąta, oddzielonego od zachodu wykutą w skale fosą. Zespół ten składał się z murów obwodowych, prostokątnego domu (1) w narożniku północno-zachodnim, drugiego wydłużonego domu (2) przy murze wschodnim i lekko wysuniętej wieży (3) w narożniku południowo-wschodnim, której przeznaczenie trudno jednoznacznie określić. Wjazd do zamku prowadził prawdopodobnie od strony zachodniej przez ostrołukową bramę gotycką (4), a następnie przez ukształtowane w XVI wieku przedzamcze (5). Dłuższe odcinki murów przedzamcza, oddzielonego od zamku wysokiego fosą z cysterną na wodę (6), wzmocniono w środkowych partiach - od północy półcylindryczną basteją (7), a od południa zaostrzonym argułem (8). Podczas wojny trzydziestoletniej, czyli w okresie, kiedy zamek stał już opuszczony, otrzymał on dodatkowe fortyfikacje w formie dwóch niewielkich bastionów: południowego (9) poniżej murów warowni i północnego (10) przy bramie gotyckiej.
|
|
PLAN RUIN ZAMKU WG B. GUERQUINA: 1. DOM PÓŁNOCNY, 2. DOM WSCHODNI, 3. WIEŻA, 4. BRAMA,
5. PRZEDZAMCZE, 6. FOSA, 7. BASTEJA, 8. ARGUŁ, 9. BASTION POŁUDNIOWY, 10. BASTION PÓŁNOCNY
|
NIEMIECKA REKONSTRUKCJA UKŁADU PRZESTRZENNEGO ZAMKU Z LAT 30. XX WIEKU
|
alownicze, choć dziś już niezbyt czytelne pozostałości dawnej warowni znajdują się w południowej części miasta, na szczycie stromego wzniesienia zwanego obecnie Górą Zamkową. Do naszych czasów relatywnie najlepiej zachował się gotycki ostrołukowy fragment dawnej wieży bramnej z pozostałościami chodnika, gdzie wcześniej znajdowały się strzelnice. Na długości około 2/3 obwodu stoi nadal mur obronny mierzący od jednego do kilku metrów wysokości. W gorszym stanie zachowały się, lecz wciąż są jeszcze czytelne fundamenty budynków mieszkalnych, fosa z cysterną i relikty XVII-wiecznych bastionów, a także szczątki letniego pawilonu zbudowanego w pierwszej połowie XIX stulecia na miejscu okrągłej wieży z inicjatywy Czettritzów. Plateau wzgórza z ruiną zamku porasta dziś młody las bukowy.
|
|
|
|
|
POŚRÓD RUIN ZAMKU NOWY DWÓR, NA DOLE PO PRAWEJ FRAGMENT FOSY ODDZIELAJĄCEJ ZAMEK WYSOKI OD PRZEDZAMCZA
|
Góra Zamkowa (612 m n.p.m.) należy do masywu Rybnickiego Grzbietu, będącego częścią pasma Gór Wałbrzyskich. Jej czytelna sylweta, wznosząca się ponad 100 metrów ponad dnem doliny Pełcznicy, powstała w erze kenozoicznej przez selektywne działanie erozji i podczas blokowego wypiętrzania Sudetów. Porasta ją las bukowy z domieszką modrzewia, sosny, brzozy, świerku i dębu, spotkać tutaj można również krzewy wawrzynka wilczełyko oraz pojedyncze okazy lilii złotogłów. Nie to jednak czyni z niej miejsce niezwykłe. Otóż skała, na której postawiono warownię, to komin dawnego wulkanu wypełniony brekcją niemagmową w postaci skalnej kulistej formy szarej zlepionej spoiwem krzemionkowym. Góra Zamkowa to jedyne tego typu odsłonięcie komina wulkanicznego w Europie.

|
|
NOWY DWÓR, W GÓRNYM RZĘDZIE PRZEDZAMCZE, NA FOTOGRAFIACH PONIŻEJ RELIKTY ZAMKU WYSOKIEGO
|
amkowa Góra wznosi się w obrębie okrytej złą sławą dzielnicy Podgórze, około 2 km w kierunku południowo-wschodnim od dworca kolejowego Wałbrzych Główny. Idąc lub jadąc ul. Niepodległości na południe w stronę Mieroszowa należy na wysokości wiaduktu kolejowego skręcić w lewo w ul. Kosynierów i dalej kierować się szlakiem żółtym, który prowadzi bezpośrednio do ruin (ul. Nowy Dom). Istnieją dwie opcje zdobycia szczytu: od zachodu – droga krótsza, ale męcząca, oraz od wschodu - wznoszącym się łagodnie traktem lub wykutymi w skale schodami. Dojazd samochodem do podnóża góry możliwy, ale należy wziąć pod uwagę, że jechać będziemy drogą gruntową. (mapa zamków województwa)
|
1. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
2. R. Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach, SWA 2008
3. A. Purna: Zamek Nowy Dwór, Sudety nr 8/2001
|
POŁUDNIOWY ODCINEK MURU ZAMKU WYSOKIEGO
|
WIDOK GÓRY ZAMKOWEJ OD POŁUDNIOWEGO ZACHODU
|
W pobliżu:
Rybnica Leśna - relikty książęcego zamku Radosno XIVw., 8 km
Grzmiąca - relikty zamku książęcego Rogowiec XIIIw., 10 km
Grzędy - relikty zamku Konradów XIVw., 13 km
Wałbrzych - zamek Książ, 14 km
Wałbrzych - ruina zamku Stary Książ XIII/XIVw., 14 km
Zagórze Śląskie - ruina książęcego zamku Grodno XIVw., 15 km
Czarny Bór - relikty zamku książęcego XIVw., 16 km
|
tekst: 2009
fotografie: 2005, 2008
© Jacek Bednarek
|
|