|
UKRYTE W LESIE POZOSTAŁOŚCI ZAMKU KSIĄŻĘCEGO W BARDZIE
|
W
pobliżu miejscowości Bardo prawdopodobnie istniały w średniowieczu dwa zamki. Pierwszy z nich zlokalizowano nieopodal drewnianego grodu granicznego, później kasztelańskiego, wzmiankowanego w 1096 roku. Według badaczy gród ten stanowiło wieloczłonowe założenie z odrębną siedzibą kasztelana odseparowaną od reszty zespołu kamiennym murem o szerokości 1 metra oraz głębokim na 5 metrów i szerokim na metrów 15 parowem lub fosą. W roku 1299 wójt Ziębic i Ząbkowic Herman Reichenbach (według innych Bolko I) odsprzedał miejsce po nieistniejącej już kasztelanii cystersom z pobliskiego Kamieńca Ząbkowickiego, którzy być może do końca XVI stulecia użytkowali je jako folwark. Drugi zamek w Bardzie powstał na tzw. surowym korzeniu z inicjatywy księcia Bernarda Świdnickiego (zm. 1326) jego młodszego brata Bolka II Ziębickiego lub — co jest już mniej prawdopodobne — króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Nie znana jest chronologia średniowiecznej warowni, nie zachowały się również żadne wzmianki pozwalające choćby w zarysie nakreślić historię zamku i związane z nim wydarzenia. Obiekt powstał zapewne z myślą o funkcji strażnicy u wrót do Polski na szlaku komunikacyjnym łączącym Pragę z Wrocławiem, być może spełniał też zadania książęcej komory celnej. Około połowy XIV stulecia zamek mógł przejść w drodze sprzedaży, zastawu lub jako lenno w ręce prywatne. Jego upadek wiąże się z prowadzonymi w okresie 1419–34 wojnami husyckimi, podczas których został spalony i opuszczony albo bezpośrednio po tych wydarzeniach, albo dopiero pod koniec XV wieku. Niedługo potem okoliczni mieszkańcy rozebrali mury, a dzieła zniszczenia dokonało trzęsienie ziemi z 24 sierpnia 1598, w wyniku którego część muru obwodowego osunęła się po stromych zboczach góry, spadając wraz z jej potężnymi fragmentami do rzeki, co spowodowało gwałtowne spiętrzenie wody i niemal całkowite zalanie miasta.
|
|
REKONSTRUKCJA ZAMKU W XIV WIEKU WG J.SALMA
|
W
kolejnych wiekach pozostałości warowni zostały w naturalny sposób pokryte grubą warstwą humusu leśnego, na którym z czasem wyrósł wysokopienny lasek mieszany. Pamięć o niej jednak zachowała się i już w XIX wieku przeprowadzono tu sondażowe penetracje odsłaniające część wieży i bliżej nieokreślonej studni. Pełne badania wykopaliskowe, a następnie prace konserwatorskie na zamku miały miejsce w latach 1982–91. Przebadano blisko 2/3 jego powierzchni, odsłaniając około 50 tysięcy przedmiotów, których odkrycie rzuciło więcej światła na życie mieszkańców zamku i poziom ich kultury materialnej. Wśród znalezisk większość stanowiła ceramika naczyniowa oraz rzeczy wykonane z metalu w postaci gwoździ, grotów, podków, okuć, strzemion, sprzączek, ostróg. W piwnicy jednego z pomieszczeń znaleziono 12 srebrnych groszy praskich Jana Luksemburczyka (XIV wiek), odkryto także wyroby wykonane z kości (kości do gry, fujarka) oraz fragmenty 2 figurek ceramicznych. W trakcie tych prac uczytelniony został zarys murów obwodowych, wieży i budynków mieszkalnych, a cały teren uporządkowano i przygotowano pod kątem turystyki.
|
|
|
PRZYZIEMIE BASTEI W CZĘŚCI WSCHODNIEJ ZAŁOŻENIA ZAMKOWEGO
|
W
arowny zamek wybudowano na rozległej półce stromego zbocza dominującego nad doliną Nysy Kłodzkiej wzgórza (zwanego dziś Górą Kalwarią) na wysokości 350 metrów n.p.m. Półkę tą oddzielono od stoku wykutym w skale rowem, o głębokości 3–6 i szerokości 8–10 metrów . Nieregularny zarys zamku górnego o powierzchni ok. 500 metrów kwadratowych zbliżony był do owalu i wynikał z ukształtowania terenu, na którym go zbudowano. Centralne założenie otaczał kamienny mur obwodowy o przeciętnej grubości 2,2 metra, z ulokowaną w jego południowo-wschodniej partii bramą o szerokości 1,9 metra. We wschodniej części dziedzińca wzniesiono cylindryczną wieżę ostatniej nadziei o średnicy zewnętrznej 10 metrów i grubości murów w przyziemiu wynoszącej 4 metry. Wysokość wieży, podobnie jak murów obwodowych, pozostaje nieznana.
|
|
W
północno-zachodniej części zespołu skupiła się część mieszkalna, na którą składały się (co najmniej) trzy wolno stojące budynki, przy czym jeden z nich odznaczał się grubszymi ścianami i mógł być wieżą. Budynki te przylegały do obwodu muru obronnego i być może w przyziemiu połączone były wspólnym korytarzem. Podstawowy surowiec budowlany stanowił kamień (piaskowiec, granit, gabro) łupany albo jednostronnie obrabiany, łączony zaprawą wapienną z dodatkiem tłucznia lub piasku. W odległości około 30 metrów od zamku właściwego znajduje się wypłaszczone wzniesienie o powierzchni 300 metrów kwadratowych. Na podstawie wykopalisk stwierdzono, że mieścił się tam plac budowy, na którym obrabiano materiały użyte do wznoszenia murów, a także przygotowywano zaprawę; być może później w miejscu tym funkcjonowało drewniane podzamcze.
|
|
REKONSTRUKCJA ZAMKU WG CZ.FRANCKE, J.LODOWSKIEGO I E.NIEMCZYK
|
MAKIETA ZAMKU W BARDZIE, EKSPOZYCJA MUZEUM ARCHEOLOGICZNEGO WE WROCŁAWIU
|
W
wyniku prac konserwatorskich zamek w Bardzie uzyskał zachowaną do dziś formę uczytelnionego obwodu murów obronnych (niepełnego), budynków mieszkalnych z fragmentami sklepień oraz porośniętej trawą wieży w postaci murka do wysokości około 1 metra. Pomimo, że niewiele z niego pozostało, to zachowane fundamenty pozwalają łatwo zorientować się, jak zamek wyglądał przed wiekami, a jego usytuowanie wysoko w górach, w środku lasu i z daleka od uciążliwych skupisk ludzkich sprawia, że zamkowa góra to pełne pozytywnego klimatu, ciche i z reguły odludne miejsce. Idealne na romantyczny spacer, wzruszające wyznanie miłości, albo — że tak się wyrażę — inne czynności o bardziej konkretnym charakterze:-)
|
|
Ruiny można zwiedzać z psem, pod warunkiem, że piesek lubi długie i męczące spacery.
|
|
Brak formalnych przeciwwskazań dla latania dronem. Miejsce jednak nie sprzyja takim zabawom ze względu na dużą ilość drzew porastających stok wzgórza.
|
CZĘŚCIOWO ZREKONSTRUOWANE DOLNE PARTIE MURÓW BUDYNKÓW MIESZKALNYCH I WIEŻY
|
B
ardo położone jest 10 km na północ od Kłodzka, przy trasie nr 8 prowadzącej do Wrocławia. Ruina zamku znajduje się w niewielkiej odległości od stacji kolejowej Bardo Główne, na wzgórzu zwanym Górą Kalwarią. Po wyjściu z budynku dworcowego należy poszukać wzrokiem monumentalnego krzyża, stojącego wysoko na urwisku skalnym i skierować się w tamtą stronę. Kilkaset metrów dalej zaczyna się niebieski szlak turystyczny prowadzący malowniczym wąwozem, gdzie wytyczono drogę krzyżową z zabytkowymi kapliczkami. Pomiędzy VII a VIII stacją na drzewie wisi drogowskaz z napisem ZAMEK — wówczas należy skręcić ostro w lewo i przejść jeszcze 100 metrów. Całe podejście zajmuje nie więcej niż 20–25 minut. Pod wzgórzem znajduje się płatny parking. (mapa zamków)
|
1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. J. Lodowski: Badania, rekonstrukcja i konserwacja reliktów zamku rycerskiego w G. Bardzkich k. Barda
|
DROGA KRZYŻOWA NA SZLAKU PROWADZĄCYM DO RUIN
|
W pobliżu:
Kamieniec Ząbkowicki - zamek neogotycki XIXw., 10 km
Kłodzko - Twierdza Kłodzka, 11 km
Srebrna Góra - twierdza XVIIIw., 12 km
Stoszowice - zamek XVIIw., przebudowany, 12 km
Ząbkowice Śląskie - ruina zamku książęcego XVIw., 12 km
Rudnica - relikty zamku XVII-XIXw., 14 km
|
Usytuowaną w centrum Barda późnobarokową Bazylikę Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny zbudowaną w drugiej połowie XVII wieku przez cystersów z Kamieńca Ząbkowickiego, w miejscu, gdzie stały wcześniej kościoły "czeski" i "niemiecki". Świątynia mierzy 54 m długości, 26 m szerokości i może pomieścić około 5 tysięcy ludzi. Uważana jest za jeden z najpiękniejszych kościołów barokowych na Dolnym Śląsku, a z pewnością za jeden z najbardziej malowniczo położonych. O ile jej wygląd zewnętrzny sprawia wrażenie powściągliwego, wręcz surowego, to wnętrze zachwyca bogactwem artystycznego wystroju. Oprócz Cudownej Figurki Matki Bożej Bardzkiej – najstarszej drewnianej, romańskiej rzeźby na Dolnym Śląsku, na uwagę zasługuje bogato rzeźbiona barokowa ambona, organy F. J. Eberhardta z 1759 roku, a także obrazy autorstwa największego malarza śląskiego baroku Michała Willmanna w ołtarzu głównym i dwóch ołtarzach bocznych.
|
|
tekst: 2014
fotografie: 2005, 2019
© Jacek Bednarek
|
|