PAŁAC W ŻAGANIU WIDOK OD PÓŁNOCY

Ża­ga­niu ist­nia­ły w śred­nio­wie­czu dwa zam­ki. Star­szy z nich zbu­do­wa­ny zos­tał przez pias­tow­skie­go księ­cia Przem­ka praw­do­po­dob­nie w pierw­szym kwar­ta­le XIII wie­ku w pół­no­cno-za­chod­nim wy­cin­ku pier­wot­ne­go oś­rod­ka miej­skie­go i strzegł prze­pra­wy przez pły­ną­cy od za­cho­du Bóbr. Zna­cze­nie tej wa­row­ni zma­la­ło w związ­ku z roz­wo­jem mias­ta ku wscho­do­wi i tam na je­go ob­rze­żach o­ko­ło 1280 ro­ku ksią­żę Kon­rad III Gar­ba­ty roz­ka­zał wznieść no­wą sie­dzi­bę, sta­ry za­mek z wie­żą miesz­kal­ną prze­ka­zu­jąc au­gus­ty­nia­nom (1299), któ­rzy prze­bu­do­wa­li go na klasz­tor. Na te­mat śred­nio­wiecz­nych lo­sów tych bu­dow­li źród­ła so­li­dar­nie mil­czą. W do­ku­men­tach wzmian­ko­wa­ny jest rok 1351 o­kreś­la­ją­cy da­tę pierw­sze­go wiel­kie­go po­ża­ru młod­szej z wy­mie­nio­nych wa­row­ni, zwią­za­ną też za­pew­ne z jej póź­niej­szą od­bu­do­wą. Po dwóch ko­lej­nych po­ża­rach w 1486 i w 1495 ksią­żę sas­ki Al­brecht al­bo je­go nas­tęp­cy: ksią­żę Ge­org (1500-39) lub do­pie­ro Sey­fried von Prom­nitz (1569-97) przek­ształ­ci­li znisz­czo­ny kom­pleks za­bu­do­wań w no­wo­czes­ne za­ło­że­nie re­ne­san­so­we o cha­ra­kte­rze ob­ron­nym z czte­re­ma pół­ko­lis­ty­mi bas­te­ja­mi w na­ro­żach. W ro­ku 1628 Ża­gań z o­ko­licz­ny­mi dob­ra­mi wy­ku­pił od Fer­dy­nan­da II Hab­sbur­ga w za­mian za za­le­gły mu żołd na­czel­ny do­wód­ca wojsk ce­sar­skich w woj­nie trzy­dzies­to­let­niej Czech Al­brecht Eu­se­bius Vá­clav z Vald­stej­na zna­ny pow­szech­nie ja­ko ge­ne­rał Wal­len­stein. Na je­go po­le­ce­nie w miej­scu wcześ­niej­sze­go zam­ku roz­po­czę­to bu­do­wę ma­nie­rys­tycz­nej re­zy­den­cji ty­pu pa­laz­zo in for­tez­za z fo­są i trze­ma po­tęż­ny­mi ba­ste­ja­mi, o któ­rej roz­ma­chu mo­że świad­czyć fakt, że w ce­lu wy­ty­cze­nia o­si wi­do­ko­wej wy­bu­rzo­no aż 75 miesz­czań­skich do­mów. Do spo­rzą­dze­nia pla­nów Wal­len­stein za­trud­nił włos­kie­go ar­chi­tek­ta Vi­cen­zo Boc­ca­cie­go, nig­dy nie do­cze­ka­ły się o­ne jed­nak peł­nej re­a­li­za­cji, gdyż pra­ce bu­dow­la­ne przer­wa­ła tra­gicz­na śmierć mag­na­ta w ro­ku 1634.

LITOGRAFIA TH. HENNICKE Z TEKI A. DUNCKLERA, W. POŁOWA XIX WIEKU

FASADA PÓŁNOCNA PAŁACU NA POCZTÓWCE Z ROKU 1912

PAŁAC OD STRONY PARKU W 1907 ROKU

1648 właś­ci­cie­lem Ża­ga­nia i o­ko­lic zos­tał pierw­szy mi­nis­ter na dwo­rze aus­tria­ckie­go ce­sa­rza Le­o­pol­da I ksią­żę Vac­lav Eu­se­bius von Lob­ko­vic. Nie przy­pad­ła mu do gus­tu wcześ­niej­sza kon­cep­cja Wal­len­stei­na i o­ko­ło ro­ku 1660 roz­po­czął on no­wą in­wes­tyc­ję o­par­tą na pro­jek­tach włos­kie­go mist­rza mu­rar­skie­go An­to­nie­go Del­la Por­ty. W re­zul­ta­cie do ro­ku 1693 pow­sta­ło im­po­nu­ją­ce ma­nie­rys­tycz­no-ba­ro­ko­we za­ło­że­nie pa­ła­co­we wzo­ro­wa­ne na głów­nej sie­dzi­bie von Lob­ko­vi­ców w czes­kich Rud­ni­cach. W 1785 ro­ku po­siad­łość tra­fi­ła w rę­ce księ­cia Kur­lan­dii i Se­mi­ga­lii Piot­ra Bi­ro­na, któ­ry pięć lat póź­niej za­i­ni­cjo­wał pra­ce ma­ją­ce na ce­lu a­da­pta­cję po­miesz­czeń pa­ła­cu do wy­ma­gań ro­dzi­ny ksią­żę­cej. W 1795 Bi­ron prze­pro­wa­dził się do Ża­ga­nia z Mi­ta­wy - sto­li­cy Kur­lan­dii, za­bie­ra­jąc ze so­bą bo­ga­tą ko­lek­cję ob­ra­zów, m.in.: dzie­ła Remb­ran­dta, Ca­ra­vag­gia, Ca­na­let­ta, Bru­eg­he­la. Od­tąd wi­sia­ły o­ne w od­no­wio­nym pa­ła­cu, w któ­rym skrzyd­ło wschod­nie przez­na­czo­no dla pot­rzeb ar­tys­tycz­nych, znaj­do­wa­ły się w nim bo­wiem Sa­la Kon­cer­to­wa o­raz Sce­na Te­at­ral­na, gdzie wys­ta­wia­no sztu­ki i o­pe­ry z u­dzia­łem przed­sta­wi­cie­li eu­ro­pej­skiej czo­łów­ki ak­tor­skiej. Po śmier­ci Piot­ra Bi­ro­na rzą­dy prze­ję­ła je­go có­rka księż­na Ka­ta­rzy­na Wil­hel­mi­na. Z te­go ok­re­su za­cho­wał się o­pis zam­ku wzmian­ku­ją­cy, iż ten wew­nątrz nie cał­kiem jesz­cze wy­koń­czo­ny, a­le je­go de­ko­ra­cja wew­nętrz­na już u­koń­czo­na jest tak kosz­tow­na i gus­tow­na, że mo­że on zos­tać za­li­czo­ny do naj­pięk­niej­szych zam­ków w Niem­czech.

FASADA PÓŁNOCNA Z POZOSTAŁOŚCIĄ DAWNEJ FOSY, LATA 20. XX WIEKU

a cza­sów naj­młod­szej cór­ki Bi­ro­na księż­nej Do­ro­ty Di­no Tal­ley­rand-Pe­ri­gord (1844-62) pa­ła­c sta­no­wił jed­ną z mod­niej­szych re­zy­den­cji eu­ro­pej­skich, sły­n­cej zbio­ra­mi i spot­ka­nia­mi a­ry­sto­kra­tycz­nej e­li­ty. Ża­gań od­wie­dza­ły wte­dy ta­kie zna­ko­mi­toś­ci jak kom­po­zy­tor Fe­renz Liszt, kró­lo­wie prus­cy Wil­helm I i Wil­helm IV, pod­róż­nik i ge­o­graf A­le­xan­der von Hum­boldt, li­te­rat Bal­zac, a być mo­że rów­nież Cho­pin. Księż­na wpro­wa­dzi­ła licz­ne mo­der­ni­za­cje za­rów­no w bry­le sa­mej bu­dow­li, jak i w jej o­to­cze­niu, re­a­li­zo­wa­ne tak­że przez jej nas­tęp­ców: Na­po­le­o­na Lud­wi­ka i Bo­so­na I Tal­ley­rand-Pe­ri­gord - za cza­sów te­go os­tat­nie­go przek­ształ­co­no wys­trój kom­nat, zaś da­chy pa­ła­cu po­kry­to bla­chą cyn­ko­wą. Os­tat­nim pra­wo­wi­tym księ­ciem ża­gań­skim był Ho­ward Mau­ri­ce de Tal­ley­rand (1909-29), któ­ry sprze­dał część pa­ła­co­wych meb­li, a więk­szość ob­ra­zów prze­wiózł do fran­cus­kie­go Va­len­cay al­bo prze­ka­zał w de­po­zyt mu­ze­ów. Po sa­mo­bój­czej śmier­ci Mau­ri­ce'a w 1929 ty­tuł ksią­żę­cy bez­praw­nie za­własz­czył je­go bra­ta­nek Bo­son II de Tal­ley­rand; uz­na­ny wkrót­ce za wro­ga pańs­twa zos­tał on jed­nak poz­ba­wio­ny o­by­wa­tel­stwa przez wła­dze Trze­ciej Rze­szy i w 1935 ro­ku mu­siał o­puś­cić Niem­cy. Od­tąd do 1939 w skon­fis­ko­wa­nym gma­chu mieś­ci­ło się mu­ze­um wnętrz, a pod­czas woj­ny szpi­tal woj­sko­wy. Po o­kre­sie po­wo­jen­nej de­was­ta­cji, gdy słu­żył on po­cząt­ko­wo za spich­lerz, a póź­niej ja­ko ma­ga­zyn przej­ścio­wy dla wy­wo­żo­nych do ZSRR zra­bo­wa­nych dóbr, i kie­dy roz­pro­sze­niu al­bo znisz­cze­niu u­leg­ły resz­tki wy­po­sa­że­nia, w la­tach 1965-1983 prze­pro­wa­dzo­no na zam­ku dłu­go­trwa­łe pra­ce za­bez­pie­cza­ją­co-re­mon­to­we. Po re­mon­cie u­miesz­czo­no tu­taj róż­ne pla­ców­ki kul­tu­ral­ne i u­rzę­dy.

PAŁACOWE WNĘTRZA NA PRZEDWOJENNYCH FOTOGRAFIACH

CHATEAU VALENCAY - FRANCUSKA REZYDENCJA TALLEYRANDÓW

red­nio­wiecz­na wa­row­nia le­ża­ła w ob­ręb­ie dzi­siej­sze­go dzie­dziń­ca pa­ła­co­we­go i by­ła przy­pusz­czal­nie za­ło­że­niem jed­no­skrzyd­ło­wym z wie­żą bram­ną od za­cho­du. W XVI stu­le­ciu ist­nie­ją­cy komp­leks przek­ształ­co­no w re­ne­san­so­wy zes­pół ob­ron­ny wy­po­sa­żo­ny w czte­ry pół­ko­lis­te bas­te­je o­raz bra­mę wjaz­do­wą u­miej­sco­wio­ną w za­chod­niej częś­ci skrzyd­ła pół­noc­ne­go. Roz­po­czę­te w 1632 ro­ku czyn­noś­ci przy no­wej sie­dzi­bie Wal­len­stei­na po­le­ga­ły na bu­do­wie, w o­par­ciu o ma­te­riał roz­biór­ko­wy ze star­sze­go zam­ku, po­tęż­ne­go czte­ro­kąt­ne­go za­ło­że­nia pa­laz­zo in for­tez­za z trze­ma na­roż­ny­mi bas­te­ja­mi, wzno­szą­ce­go się 3 met­ry po­nad do­tych­cza­so­wy po­ziom grun­tu. Jak wcześ­niej wspom­nia­łem, in­wes­ty­cja ta nie do­cze­ka­ła się koń­co­wej re­a­li­za­cji i os­ta­tecz­nie na jej miej­scu w la­tach 1679-93 pows­tał ma­nie­rys­tycz­no-ba­ro­ko­wy pa­łac wznie­sio­ny na pla­nie kwad­ra­tu o bo­ku o­ko­ło 75 met­rów. Ce­chu­ją­cy się prze­de wszyst­kim miesz­kal­no-re­pre­zen­ta­cyj­nym przez­na­cze­niem i o­to­czo­ny fo­są gmach skła­dał się z trzech peł­nych skrzy­deł o­raz pa­ra­wa­no­we­go skrzyd­ła po­łud­nio­we­go, któ­re by­ło niż­sze od po­zo­sta­łych. W la­tach 40-ych XIX stu­le­cia skrzyd­ło to zos­ta­ło ro­ze­bra­ne, za­sy­pa­no rów­nież są­sia­du­ją­cą z nim część su­chej fo­sy, w ich miej­scu sta­wia­jąc sy­met­rycz­ne na­sy­py pod­jaz­du i o­ran­że­rię. W tam­tym o­kre­sie ar­chi­tekt zie­le­ni Tei­chert przek­ształ­cił też park przy­zam­ko­wy, two­rząc z nie­go wiel­ką kom­po­zy­cję po­wią­za­ną z re­zy­den­cją i do­li­ną rze­ki Bóbr.

SKRZYDŁO PÓŁNOCNE Z PRZEJAZDEM BRAMNYM I FOSĄ, PO PRAWEJ FRAGMENT PODJAZDU OD STRONY POŁUDNIOWEJ

a­łac w Ża­ga­niu po­zo­sta­je miej­scem u­ży­tecz­noś­ci pu­blicz­nej, pow­szech­nie dos­tęp­nym przy­czół­kiem, w któ­rym sku­pia się ży­cie kul­tu­ral­ne mias­ta. W je­go mu­rach swo­je sie­dzi­by ma­ją m.in. Cen­trum Kul­tu­ry, U­rząd Sta­nu Cy­wil­ne­go, mieś­ci się tu­taj tak­że Cen­trum In­for­ma­cji Tu­rys­tycz­nej, kan­ce­la­rie praw­ni­cze. Przy­cięż­ka­wa bry­ła bu­do­wli nie zach­wy­ca po­lo­tem ar­chi­tek­to­nicz­nym, bu­dzi jed­nak res­pekt swy­mi ga­ba­ry­ta­mi, a gdy się przyj­rzeć jej z blis­ka, dos­trzec moż­na nad ok­na­mi pierw­szej kon­dyg­na­cji po­kaź­ną ko­lek­cję in­try­gu­ją­cych masz­ka­ro­nów, uz­bro­jo­nych w groź­ne mi­ny dia­bel­skich głó­wek. Na pół­noc od pa­ła­cu roz­cią­ga­ją się zad­ba­ne skwe­ry z fon­tan­ną, a w kie­run­ku wschod­nim o­raz na po­łud­nie park ze ścież­ką dy­dak­tycz­ną i ła­wecz­ka­mi, na któ­rych licz­ne to­wa­rzys­two w ci­szy i spo­ko­ju u­pra­wia re­laks w sty­lu pol­skim, fi­glar­nie ła­miąc u­sta­wę o wy­cho­wa­niu w trzeź­woś­ci.

Pałac Książęcy Sp. z o.o. w Żaganiu
ul. Szprotawska 4, 68-100 Żagań
Informacja Turystyczna:
tel. +48 68 477 10 01
e-mail: it(at)um.zagan.pl

Godziny zwiedzania zamku / Cennik

PAŁAC W ŻAGANIU - FASADA PÓŁNOCNA

PAŁĄC W ŻAGANIU - WIDOK OD STRONY PARKU

a­łac znaj­du­je się we wschod­niej częś­ci mias­ta. O­so­by, któ­re przy­je­cha­ły do Ża­ga­nia ko­le­ją, po wyj­ściu z dwor­ca po­win­ny skrę­cić w le­wo, po­tem na pierw­szym skrzy­żo­wa­niu w pra­wo, póź­niej jesz­cze raz w pra­wo przy gma­chu Sta­rost­wa Po­wia­to­we­go, a nas­tęp­nie sy­ste­mem ście­żek i mos­tów ko­ło ką­pie­lis­ka miej­skie­go i Ryn­ku ca­ły czas pros­to w kie­run­ku wschod­nim. Dla zmo­to­ry­zo­wa­nych par­king na pla­cu 200 me­trów na pół­noc od pa­ła­cu.

1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. M. R. Świątek, K. Adamek: Żagań znany i nieznany

FASADA POŁUDNIOWA PAŁACU

W pobliżu:
Dzietrzychowice - wieża mieszkalno-obronna XVw., 7 km
Bobrzany - relikty zamku rycerskiego XIVw., obecnie pałac (w ruinie), 13 km
Żary - zamek rycerski XIII-XVw., 14 km
Szprotawa - ruina zamku książęcego XIVw., 18 km
Witków - gotycka wieża mieszkalna XIV/XVw., 18 km
Kożuchów - zamek książęcy XIVw., 27 km
Borów Polski - relikty zamku rycerskiego XIV-XVIw., 29 km

tekst: 2005
fotografie: 2005
© Jacek Bednarek