|
|
WIDOK Z BASZTY NA RUINĘ ZAMKU KRÓLEWSKIEGO W KAZIMIERZU
|
|
Z
amek w Kazimierzu Dolnym został wzniesiony, jak podaje Jan Długosz, w latach 40. XIV wieku z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego. Usytuowano go na wzgórzu nieopodal istniejącej wcześniej samotnej wieży, zbudowanej przypuszczalnie jeszcze za panowania Władysława Łokietka. Obydwie budowle służyć miały przede wszystkim ochronie miasta i pobliskiej przeprawy na Wiśle przed najazdami hord tatarskich, ale funkcjonowała w nich również komora celna, a także punkt kontroli ruchu statków na rzece. W XV stuleciu zamek rozbudowano, a na początku wieku XVI król Aleksander Jagiellończyk ustanowił w Kazimierzu starostwo niegrodowe, które dzierżawiono później możnowładczym rodom Rzeczypospolitej. Najdłużej, bo w latach 1509-1644 starostwo kazimierskie sprawowali Firlejowie. Jeden z przedstawicieli tego rodu, hetman wielki koronny, dalej kasztelan krakowski Mikołaj Firlej w trzeciej dekadzie XVI wieku dokonał przebudowy zamku w stylu włoskiego renesansu, nadzór nad pracami powierzając najbardziej cenionym wówczas architektom działającym na terenie Polski: Piotrowi Likielowi i Santi Gucciemu.
|
|
|
|
ZAMEK W KAZIMIERZU NA AKWARELACH Z. VOGLA Z 1792 ROKU
|
|
P
roces powolnego upadku warowni rozpoczął się po zniszczeniach dokonanych w latach 1655-57 i 1707-14 przez Szwedów, Kozaków i wojska Rakoczego, zaś nieszczęść tych dopełnił pożar, jaki w 1663 roku strawił część zamkowej zabudowy i wyposażenia. Siedzibę starostów wprawdzie częściowo odbudowano, a za czasów króla Augusta Mocnego planowano nawet przekształcić ją w stylu pałacowym. Wojna domowa pomiędzy wspierającą Sasów konfederacją sandomierską a pozostającą wierną Stanisławowi Leszczyńskiemu konfederacją warszawską sprawiła jednak, że plany te nie zostały zrealizowane, a zaniedbany zamek wkrótce popadł w ruinę i prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku został opuszczony. W 1806 roku był on już w tak złym stanie, że zaborcze władze austriackie nakazały strącenie grożącej zawaleniem attyki. Warownia po raz ostatni stała się areną militarnych zmagań w dniu 18 kwietnia 1831 roku, gdy pod jej średniowiecznymi murami rozegrała się krwawa potyczka pomiędzy ukrywającymi się w ruinach powstańcami listopadowymi a oddziałami rosyjskimi, w której poległ dowódca polskiej piechoty płk. Juliusz Małachowski. W tym czasie zamek należał jeszcze do rodziny Czartoryskich, wkrótce jednak za udział w powstaniu księcia Adama Czartoryskiego jego posiadłości zostały skonfiskowane i przeszły na własność skarbu Królestwa Polskiego. Po drugiej wojnie światowej zabytek zabezpieczono w formie trwałej ruiny i udostępniono dla ruchu turystycznego.
|
|
DRZEWORYT WEDŁUG RYSUNKU KOZARSKIEGO, TYGODNIK ILUSTROWANY 1865
|
ZAMEK NA LITOGRAFII NAPOLEONA ORDY, ALBUM WIDOKÓW 1882
|
|
Ś
redniowieczny zamek Kazimierza Wielkiego składał się z wapiennych murów obwodowych wzniesionych na planie wieloboku zbliżonego swym kształtem do prostokąta o wymiarach 30x65 metrów, z wjazdem prowadzącym przez nieregularną kurtynę północno-wschodnią. Obronność założenia wzmacniała dostawiona w jego części północnej i wysunięta nieco poza lico murów cztero- lub pięciokondygnacyjna baszta, zbudowana na planie kwadratu o boku około 10 metrów. Na początku XV wieku w południowo-zachodniej części dziedzińca wzniesiono trzykondygnacyjne skrzydło mieszkalne, w którego bryłę na zewnątrz obwodu wkomponowano mały, parterowy gmach, zaakcentowany ceglaną wieżą. Prace na zamku objęły również wydrążenie studni oraz wykucie w litej skale okalającej warownię fosy o szerokości około 8 metrów. XVI-wieczna przebudowa warowni ograniczyła się do nadbudowy północno-zachodnich partii zamku, nadania elewacjom ornamentyki charakterystycznej dla estetyki okresu odrodzenia, a we wnętrzach - wprowadzenia renesansowego wystroju komnat.
|
|
PLAN ZAMKU W KAZIMIERZU WG B. GUERQUINA: 1. ZAMEK KRÓLEWSKI, 2. WOLNO STOJĄCA WIEŻA
|
|
C
ylindryczna wieża stoi w odległości 200 metrów od zamku kazimierzowskiego, a jej podstawa znajduje się 20 metrów powyżej poziomu zamkowego dziedzińca. Ta pięciokondygnacyjna, licząca 19 metrów wysokości budowla wzniesiona została z łamanego kamienia na cylindrycznym planie o średnicy około 10 metrów. Wykute w trzymetrowym murze wąskie wejście usytuowane było na wysokości 6 metrów, dokąd prowadziły drewniane schody lub drabina. Zwieńczenie wieży było blankowane; być może dawniej przykrywał ją również hełm w kształcie stożka. Wśród miejscowych funkcjonuje opinia, że dawniej na szczycie samotnej baszty rozpalano ognisko, które wskazywać miało płynącym Wisłą statkom drogę do miasta. Całkiem prawdopodobne, że u jej podnóża znajdowały się drewniane zabudowania mieszkalne i gospodarcze.
|
WIDOK Z ZAMKU NA WOLNO STOJĄCĄ WIEŻĘ
|
WIDOK Z WIEŻY NA ZAMEK I DOLINĘ WISŁY
|
|
D
o czasów współczesnych zachował się pełen zarys murów obwodowych zamku, mury wewnętrzne i ściany działowe budynków mieszkalnych oraz fragmenty północnej baszty, w której przyziemiu mieści się obecnie sklepik z pamiątkami. Bardzo dobrze zachowała się cylindryczna wieża. Z jej zwieńczonego (zrekonstruowanym) krenelażem tarasu podziwiać można panoramę miasteczka i malowniczą dolinę Wisły. Podczas deszczu wieża może być wyłączona ze zwiedzania.
|
FRAGMENT MURU PÓŁNOCNEGO I DZIEDZINIEC ZAMKOWY, WIDOK Z BASZTY PÓŁNOCNEJ
|
RUINA SKRZYDŁA MIESZKALNEGO
|
|
Z
amek stoi w odległości około 300 metrów na wschód od Rynku i już z daleka jest doskonale widoczny. Przy ul. Zamkowej znajdują się dwa niewielkie parkingi, w sezonie zatłoczone. Najwygodniej więc zostawić samochód na dużym parkingu buforowym, zlokalizowanym przy północnym wjeździe do miasta, przy ul. Doktora Tadeusza Tyszkiewicza.
|
|
1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
|
PANORAMA KAZIMIERZA OD ZACHODU, OD LEWEJ: CYLINDRYCZNA WIEŻA, ZAMEK KRÓLEWSKI, FARA, NIECO WYŻEJ - WILLA PRUSZKOWSKIEGO
|
|
W pobliżu:
Bochotnica - ruina zamku rycerskiego z XIV w., 3 km
Janowiec - ruina zamku magnackiego z XVI-XVII w., 5 km (promem) lub 25 km (przez Puławy)
Wojciechów - wieża rycerska z XV w., 26 km
Solec nad Wisłą - relikty zamku królewskiego z XIV w., 41 km
|
tekst: 2002
fotografie: 2008
© Jacek Bednarek
|
|
