WIDOK Z BASZTY NA RUINĘ ZAMKU KRÓLEWSKIEGO W KAZIMIERZU

amek w Ka­zi­mie­rzu Dol­nym zo­stał wznie­sio­ny, jak po­da­je Jan Dłu­gosz, w la­tach 40. XIV wieku z ini­cja­ty­wy kró­la Ka­zi­mie­rza Wie­lkie­go. Usy­tu­o­wa­no go na wzgó­rzu nie­o­po­dal ist­nie­ją­cej wcze­śniej sa­mo­tnej wie­ży, zbu­do­wa­nej przy­pusz­czal­nie je­szcze za pa­no­wa­nia Wła­dy­sła­wa Ło­kiet­ka. Oby­dwie bu­do­wle słu­żyć mia­ły prze­de wszy­stkim o­chro­nie mia­sta i po­blis­kiej prze­pra­wy na Wi­śle przed na­jaz­da­mi hord ta­tar­skich, ale fun­kcjo­no­wa­ła w nich rów­nież ko­mo­ra ce­lna, a ta­kże punkt kon­tro­li ru­chu sta­tków na rze­ce. W XV stu­le­ciu za­mek roz­bu­do­wa­no, a na po­cząt­ku wie­ku XVI król Alek­san­der Ja­giel­loń­czyk u­sta­no­wił w Ka­zi­mie­rzu sta­ros­two nie­gro­do­we, któ­re dzier­ża­wio­no póź­niej mo­żno­wład­czym ro­dom Rze­czy­po­spo­li­­tej. Naj­dłu­żej, bo w la­tach 1509-1644 sta­ros­two ka­zi­mier­skie spra­wo­wa­li Fir­le­jo­wie. Je­den z przed­sta­wi­cie­li te­go ro­du, het­man wiel­ki ko­ron­ny, da­lej ka­szte­lan kra­kow­ski Mi­ko­łaj Fir­lej w trze­ciej de­ka­dzie XVI wie­ku do­ko­nał prze­bu­do­wy za­mku w sty­lu włos­kie­go re­ne­san­su, nad­zór nad pra­ca­mi po­wie­rza­jąc naj­bar­dziej ce­nio­nym wów­czas ar­chi­tek­tom dzia­ła­ją­cym na te­re­nie Pol­ski: Pio­tro­wi Li­kie­lo­wi i San­ti Guc­cie­mu.

ZAMEK W KAZIMIERZU NA AKWARELACH Z. VOGLA Z 1792 ROKU

roces po­wol­ne­go u­pad­ku wa­row­ni roz­po­czął się po znisz­cze­niach do­ko­na­nych w la­tach 1655-57 i 1707-14 przez Szwe­dów, Ko­za­ków i woj­ska Ra­ko­cze­go, zaś nie­szczęść tych do­peł­nił po­żar, ja­ki w 1663 ro­ku stra­wił część zam­ko­wej za­bu­do­wy i wy­po­sa­że­nia. Sie­dzi­bę sta­ro­stów wpra­wdzie czę­ścio­wo od­bu­do­wa­no, a za cza­sów kró­la Au­gus­ta Mo­cne­go pla­no­wa­no na­wet prze­kształ­cić ją w sty­lu pa­ła­co­wym. Wo­jna do­mo­wa po­mię­dzy wspie­ra­ją­cą Sa­sów kon­fe­de­ra­cją san­do­mier­ską a po­zo­sta­ją­cą wie­rną Sta­nis­ła­wo­wi Le­szczyń­skie­mu kon­fe­de­ra­cją war­szaw­ską spra­wi­ła jed­nak, że pla­ny te nie zo­sta­ły zre­a­li­zo­wa­ne, a za­nie­dba­ny za­mek wkrót­ce po­padł w ru­inę i pra­wdo­po­dob­nie pod ko­niec XVIII wie­ku zo­stał o­pusz­czo­ny. W 1806 ro­ku był on już w tak złym sta­nie, że za­bor­cze wła­dze austria­ckie na­ka­za­ły strą­ce­nie gro­żą­cej za­wa­le­niem at­ty­ki. Wa­ro­wnia po raz ostat­ni sta­ła się a­re­ną mi­li­tar­nych zma­gań w dniu 18 kwie­tnia 1831 ro­ku, gdy pod jej śre­dnio­wiecz­ny­mi mu­ra­mi ro­ze­gra­ła się krwa­wa po­tycz­ka po­mię­dzy u­kry­wa­ją­cy­mi się w ru­inach pow­stań­ca­mi lis­to­pa­do­wy­mi a od­dzia­ła­mi ro­syj­ski­mi, w któ­rej po­legł do­wód­ca pol­skiej pie­cho­ty płk. Ju­liusz Ma­ła­chow­ski. W tym cza­sie za­mek na­le­żał je­szcze do ro­dzi­ny Czar­to­rys­kich, wkrót­ce jed­nak za udział w pow­sta­niu księ­cia Adama Czar­to­rys­kie­go je­go po­sia­dło­ści zo­sta­ły skon­fis­ko­wa­ne i prze­szły na wła­sność skar­bu Kró­les­twa Pol­skie­go. Po dru­giej woj­nie świa­to­wej za­by­tek za­bez­pie­czo­no w for­mie trwa­łej ru­iny i udos­tęp­nio­no dla ru­chu tu­rys­tycz­ne­go.

NA DZIEDZIŃCU ZAMKOWYM, OKOŁO 1920

WIDOK OD POŁUDNIOWEGO-ZACHODU NA WIEŻĘ GOTYCKĄ I WILLĘ PROF. PRUSZKOWSKIEGO, LATA 30. XX WIEKU

re­dnio­wiecz­ny za­mek Ka­zi­mie­rza Wiel­kie­go skła­dał się z wa­pien­nych mu­rów ob­wo­do­wych wznie­sio­nych na pla­nie wie­lo­bo­ku zbli­żo­ne­go swym kszta­łtem do pro­sto­ką­ta o wy­mia­rach 30x65 me­trów, z wja­zdem pro­wa­dzą­cym przez nie­re­gu­lar­ną kur­ty­nę pół­noc­no-wscho­dnią. Obron­ność za­ło­że­nia wzma­cnia­ła do­sta­wio­na w je­go czę­ści pół­no­cnej i wy­su­nię­ta nie­co po­za li­co mu­rów czte­ro- lub pię­cio­kon­dyg­na­cyj­na ba­szta, zbu­do­wa­na na pla­nie kwa­dra­tu o bo­ku o­ko­ło 10 me­trów. Na po­cząt­ku XV wie­ku w po­łu­dnio­wo-za­chod­niej czę­ści dzie­dziń­ca wznie­sio­no trzy­kon­dy­gna­cyj­ne skrzy­dło mie­szkal­ne, w któ­re­go bry­łę na zew­nątrz obwo­du wkom­po­no­wa­no ma­ły, par­te­ro­wy gmach, za­ak­cen­to­wa­ny ce­gla­ną wie­żą. Pra­ce na za­mku obję­ły rów­nież wy­drą­że­nie stu­dni o­raz wy­ku­cie w li­tej ska­le o­ka­la­ją­cej wa­row­nię fo­sy o sze­ro­koś­ci o­ko­ło 8 me­trów. XVI-wie­czna prze­bu­do­wa wa­ro­wni o­gra­ni­czy­ła się do nad­bu­do­wy pół­no­cno-za­chod­nich pa­rtii za­mku, na­da­nia e­le­wa­cjom or­na­men­ty­ki cha­rak­te­ry­stycz­nej dla e­ste­ty­ki o­kre­su odro­dze­nia, a we wnę­trzach - wpro­wa­dze­nia re­ne­san­so­we­go wy­stro­ju ko­mnat.

PLAN ZAMKU W KAZIMIERZU WG B. GUERQUINA: 1. ZAMEK KRÓLEWSKI, 2. WOLNO STOJĄCA WIEŻA

ocho­dzą­ca z XIII wie­ku cy­lin­dry­czna wie­ża stoi w odle­gło­ści 200 me­trów od za­mku ka­zi­mie­rzow­skie­go, a jej pod­sta­wa znaj­du­je się 20 me­trów po­wy­żej po­zio­mu zam­ko­we­go dzie­dziń­ca. Ta pię­cio­kon­dy­gna­cy­jna, li­czą­ca 19 me­trów wy­so­ko­ści bu­do­wla wznie­sio­na zo­sta­ła z ła­ma­ne­go ka­mie­nia na cy­lin­dry­cznym pla­nie o śre­dni­cy o­ko­ło 10 me­trów. Wy­ku­te w trzy­me­tro­wym mu­rze wą­skie wej­ście u­sy­tu­o­wa­ne by­ło na wy­so­ko­ści 6 me­trów, do­kąd pro­wa­dzi­ły dre­wnia­ne scho­dy lub dra­bi­na. Zwień­cze­nie wie­ży by­ło blan­ko­wa­ne; być mo­że da­wniej przy­kry­wał ją rów­nież hełm w kształ­cie sto­żka. Wśród miej­sco­wych fun­kcjo­nu­je o­pi­nia, że da­wniej na szczy­cie sa­mot­nej ba­szty roz­pa­la­no o­gnis­ko, któ­re wska­zy­wać mia­ło pły­ną­cym Wi­słą sta­tkom dro­gę do mia­sta. Ca­łkiem pra­wdo­po­do­bne, że u jej pod­nó­ża znaj­do­wa­ły się dre­wnia­ne za­bu­do­wa­nia mie­szkal­ne i go­spo­dar­cze.

WIDOK Z ZAMKU NA WOLNO STOJĄCĄ WIEŻĘ / WIDOK Z WIEŻY NA RUINY ZAMKU

ZE SZCZYTU WIEŻY ROZCIĄGA SIĘ ŁADNY WIDOK NA MIASTO I URZEKAJĄCA PANORAMA DOLINY WISŁY

o cza­sów współ­cze­snych za­cho­wał się pe­łen za­rys mu­rów obwo­do­wych za­mku, mu­ry wew­nętrz­ne i ścia­ny dzia­ło­we bu­dyn­ków mie­szkal­nych o­raz frag­men­ty pół­noc­nej ba­szty, w któ­rej przy­zie­miu mie­ści się o­bec­nie skle­pik z pa­miąt­ka­mi. Ba­rdzo do­brze za­cho­wa­ła się cy­lin­dry­czna wie­ża. Z jej zwień­czo­ne­go (zre­kon­stru­o­wa­nym) kre­ne­la­żem ta­ra­su po­dzi­wiać mo­żna pa­no­ra­mę mia­ste­czka i ma­lo­wni­czą do­li­nę Wi­sły. Pod­czas de­szczu wie­ża mo­że być wy­łą­czo­na ze zwie­dza­nia.

W RUINACH ZAMKU KAZIMIERZOWSKIEGO...

amek stoi w od­le­gło­ści o­ko­ło 300 me­trów na wschód od Ry­nku i już z da­le­ka jest do­sko­na­le wi­do­czny. Przy ul. Zam­ko­wej znaj­du­ją się dwa nie­wiel­kie par­kin­gi, w se­zo­nie za­tło­czo­ne, dla­te­go naj­wy­go­dniej zo­sta­wić sa­mo­chód na du­żym par­kin­gu bu­fo­ro­wym, zlo­ka­li­zo­wa­nym przy pół­noc­nym wjeź­dzie do mia­sta, przy ul. Do­kto­ra Ta­de­usza Tysz­kie­wi­cza.

1. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
2. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
3. L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001

PANORAMA KAZIMIERZA OD ZACHODU, OD LEWEJ: CYLINDRYCZNA WIEŻA, ZAMEK KRÓLEWSKI, FARA, NIECO WYŻEJ - WILLA PRUSZKOWSKIEGO

W pobliżu:
Bochotnica - ruina zamku rycerskiego XIVw., 3 km
Janowiec - ruina zamku magnackiego XVI-XVIIw., 5 km (promem) lub 25 km (przez Puławy)
Wojciechów - ruina zamku rycerskiego XVw., 26 km
Solec nad Wisłą - pozostałości zamku królewskiego XIVw., 41 km

tekst: 2002
fotografie: 2008
© Jacek Bednarek