DWÓR W BYKACH PRZY 12-STOPNIOWYM MROZIE, WIDOK OD POŁUDNIOWEGO WSCHODU

oło­żo­na dziś w gra­ni­cach mias­ta Piotr­ko­wa daw­na wieś By­ki wzmian­ko­wa­na by­ła w źród­łach pi­sa­nych po raz pier­wszy w 1416 ro­ku jako włas­ność pry­wat­na ro­du Ja­xa-By­kow­skich her­bu Gryf. Nie wia­do­mo do­kład­nie, jak wy­glą­da­ło śred­nio­wiec­zne za­ło­że­nie miesz­kal­ne, bo­wiem naj­wcześ­niej­sze prze­ka­zy na te­mat zam­ku po­cho­dzą z ro­ku 1604 i do­ty­czą ra­czej je­go pó­źno­re­ne­san­so­wej mo­der­ni­za­cji, re­a­li­zo­wa­nej przez wo­je­wo­dę sie­radz­kie­go Ja­na Sta­nis­ła­wa By­kow­skie­go i je­go mał­żon­kę - kasz­te­lan­kę łę­czyc­ką Pe­tro­ne­lę z Ma­ła­cho­wic Ma­ła­chow­ską. Z po­cząt­kiem XVIII stulecia dwór prze­szedł na włas­ność ro­du Wę­ży­ków, któ­rzy jed­nak w niej nie miesz­ka­li. Opusz­czo­na, poz­ba­wio­na o­pie­ki i niez­będ­nych re­mon­tów chy­li­ła się ku ru­i­nie i przy­pusz­czal­nie cze­ka­ła­by ją po­wol­na de­ka­pi­ta­li­za­cja, a w fi­na­le - roz­biór­ka, gdy­by w po­ło­wie XIX wie­ku nie zna­leź­li się chęt­ni do za­in­wes­to­wa­nia w sta­re mu­ry. W 1847 za­mek ku­pi­li Je­zio­rań­scy i częś­cio­wo od­bu­do­wa­li, choć kie­ru­jąc się prze­de wszyst­kim wzglę­da­mi u­żyt­ko­wy­mi za­tar­li oni wów­czas nie­któ­re ce­chy sty­lo­we. Pod­czas pierw­szej woj­ny świa­to­wej w By­kach stac­jo­no­wa­ły oddziały nie­miec­kie, swój po­byt ak­cen­tu­jąc de­was­ta­cją wnętrz pierw­sze­go pięt­ra. Dal­sze znisz­cze­nia przy­nios­ła dru­ga woj­na - za­wa­le­niu u­legł wów­czas pół­noc­ny od­ci­nek bu­dow­li, co po­ciąg­nę­ło za so­bą ko­niecz­ność roz­biór­ki frag­men­tu basz­ty. Po na­dej­ściu ko­mu­ny czer­wo­nej dwór z rąk os­tat­nie­go pry­wat­ne­go właś­ci­cie­la, Mak­sy­ma Czar­nec­kie­go, prze­szedł na włas­ność pań­stwa i zos­tał w la­tach 1959-1964 sta­ran­nie od­res­tau­ro­wa­ny. Po re­mon­cie u­miesz­czo­no w nim Te­chni­kum Rol­ni­cze, nas­tęp­nie Po­li­ce­al­ne Stu­dium We­te­ry­na­ryj­ne i Za­sad­ni­czą Szko­łę Ogrod­ni­czą, a od ro­ku 1980 za­mek w By­kach jest sie­dzi­bą Oś­rod­ka Do­radz­twa Rol­ni­cze­go

ZNISZCZONE POŁUDNIOWE SKRZYDŁO DWORU BYKOWSKICH, FOTOGRAFIA Z 1957 ROKU

ie wia­do­mo dziś do­kład­nie, jak wy­glą­da­ło pier­wot­ne za­ło­że­nie miesz­kal­no-obron­ne Ja­xa-By­kow­skich. Być mo­że naj­star­szy e­le­ment o­bec­ne­go dwo­ru sta­no­wi ka­mien­na, li­co­wa­na ce­głą basz­ta, któ­rej pow­sta­nie his­to­ry­cy da­tu­ją na dru­gą po­ło­wę XVI wie­ku. Basz­ta po­sia­da plan kwa­dra­tu wspar­te­go fi­la­rem przy­po­ro­wym, by na wy­so­koś­ci pierw­sze­go pięt­ra przejść w sześ­cio­bok - o jej obron­nym cha­rak­te­rze świad­czą za­cho­wa­ne do dziś ot­wo­ry strzel­ni­cze. Zbu­do­wa­ny na pla­nie wy­dłu­żo­ne­go pros­to­ką­ta ce­gla­ny za­mek daw­niej po­sia­dał czte­ry basz­ty, po mo­der­ni­za­cjach po­zo­sta­ły je­dy­nie dwie: wspo­mnia­na pół­noc­na basz­ta o­bron­na i kwa­dra­to­wa basz­ta po­łud­nio­wa, przy­pusz­czal­nie peł­nią­ca daw­niej ro­lę pry­wat­nej ka­pli­cy. W częś­ci środ­ko­wej, za­rów­no w ele­wa­cji wscho­dniej, jak i od za­cho­du, znaj­du­je się dwu­pięt­ro­wy ry­za­lit bram­ny - być mo­że ślad po daw­nej wie­ży - przy czym głów­ny wjazd do zam­ku pro­wa­dził praw­do­po­dob­nie od wscho­du, tu­taj bo­wiem por­tal bram­ny u­ję­ty zos­tał w re­pre­zen­ta­cyj­ne bo­nio­wa­ne pół­ko­lum­ny i przy­oz­do­bio­ny or­na­men­tem ple­cion­ko­wym o­raz e­fek­tow­nym masz­ka­ro­nem. Por­tal w ele­wa­cji za­chod­niej o­trzy­mał de­ko­ra­cje z mo­ty­wem roś­lin­nym: owo­ca­mi, liś­ćmi gro­no­wy­mi o­raz szysz­ka­mi. Ca­ły bu­dy­nek na­kry­to dwu- (część miesz­kal­na), czte­ro- (ry­za­lit, ka­pli­ca) i sześ­cio­spa­do­wym da­chem z czer­wo­nej da­chów­ki. Od po­łud­nia i za­cho­du o­ta­cza go park, któ­ry daw­niej był więk­szy i praw­do­po­dob­nie na­wod­nio­ny ka­na­ła­mi.

PLAN ZAMKU WG W. JANKOWSKIEGO

ktu­al­nie w zam­ku mieś­ci się sie­dzi­ba Po­wia­to­we­go Zes­po­łu Do­radz­twa Rol­ni­cze­go w Bra­to­sze­wi­cach. Obiekt nie jest u­dos­tęp­nio­ny do zwie­dza­nia, ale z ra­cji je­go przez­na­cze­nia wej­ście do środ­ka nie sta­no­wi więk­sze­go pro­ble­mu. To w ty­god­niu. W dni wol­ne po­zos­ta­je je­dy­nie dos­tęp do par­ku i bez­poś­red­nie­go o­to­cze­nia dwo­ru.

Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego
97-300 Piotrków Trybunalski
ul. Kasztelańska 9
tel.: 044 646 10 48 w. 83, 81, 82
Biuro czynne:
poniedziałek – piątek 7.00-15.00

DWÓR W BYKACH, STAN W 2005 ROKU

wór znaj­du­je się w pół­noc­nej częś­ci mias­ta, nie­o­po­dal dro­gi kra­jo­wej S8. Ja­dąc z Ło­dzi po mi­nię­ciu ta­bli­cy "Piotr­ków Try­bu­nal­ski" trze­ba skrę­cić w dru­gą u­li­cę po pra­wej stro­nie (ul. Kasz­te­lań­ska), a nas­tęp­nie je­chać o­ko­ło 500 met­rów. Na miej­scu nie­wiel­ki dar­mo­wy par­king. (ma­pa zam­ków)

1. I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce północnej i środkowej, Muza SA 1999
2. L. Kajzer: Małe czy duże, czyli o tzw. zamkach rycerskich na Niżu Polskim
3. A. R. Sypek: Zamki i warownie ziemi mazowieckiej, TRIO 2002
4. Piotrków Trybunalski i okolice - przewodnik, it 1997

WIDOK OD WSCHODU NA DAWNE ZAŁOŻENIE OBRONNE JAXA-BYKOWSKICH

W pobliżu:
Piotrków Trybunalski - zamek królewski XVIw., 5 km
Sulejów - warowne opactwo pocysterskie XIII-XVIw., 21 km
Ujazd - relikty zamku rycerskiego XVw. (w bryle pałacu), 27 km
Pabianice - dwór kapituły krakowskiej XVIw., 36 km
Majkowice - ruina dworu obronnego XVIw., 40 km
Bąkowa Góra - ruina dworu obronnego XVw., 41 km

tekst: 2005
fotografie: 2005
© Jacek Bednarek