|
|
KOŚCIÓŁ ŚW. ROCHA I ŚW. JANA CHRZCICIELA, WIDOK OD ZACHODU (OD STRONY RZEKI)
|
|
P
ierwsza wzmianka o mazowieckiej wsi Brochów pochodzi z 1113 roku i związana jest z drewnianym kościołem wybudowanym w tym miejscu w pierwszej dekadzie XII stulecia. W roku 1331 drewnianą świątynię zastąpił kościół murowany wystawiony z fundacji książąt mazowieckich przez - jak głosi legenda - rycerza Andrzeja z Dinheim, który początkowo przebywał tutaj w charakterze jeńca po bitwie pod Płowcami czekając na wykupienie z rąk Jana Sówki, a później już gospodarza tych ziem, gdy niewolę polityczną zamienił Andrzej na kierat małżeński z córką kasztelana. Wtedy to miała nastąpić budowa murowanej bożnicy finansowana ze środków przeznaczonych pierwotnie na rycerski okup. W 1356 roku wzmiankowany jest proboszcz brochowski w osobie kapelana księcia Ziemowita III, a więc kościół p.w. św. Jana Chrzciciela był już wówczas kościołem parafialnym. Kiedy jednak została erygowana parafia – tego dokładnie nie wiadomo.
|
|
KOŚCIÓŁ NA RYCINIE Z POŁOWY XIX WIEKU, TYGODNIK ILUSTROWANY 1860
|
|
R
ozbudowa świątyni miała miejsce po roku 1551 z polecenia wojskiego warszawskiego Jana Brochowskiego herbu Prawdzic, który najął w tym celu włoskiego muratora Jana Baptystę, budowniczego m.in. warszawskiego barbakanu i autora przebudowy kolegiaty w Pułtusku. Prace budowlane polegały w swym głównym kształcie na dodaniu do istniejącej bryły dwóch naw bocznych i narożnych wieżyczek o charakterze obronnym, łączonych ze sobą biegnącym nad nawami bocznymi gankiem strzeleckim. Ukończono je już po śmierci fundatora około dziesięć lat później.
W 1661 roku Brochów działem spadkowym przeszedł na Agnieszkę Lasocką z domu Brochowską, żonę Olbrachta Adriana Lasockiego herbu Dołęga, który Roku 1665 dnia 28 sierpnia [...] kościół chylący się do upadku z powodu starości z pomocą Wielebnego Zygmunta Załęskiego [...] gruntownie odnowił i na konserwację wieś Plecewice tej Bazylice, za zgodą Rzeczypospolitej, na wieki wcielił. Na jego hojności parafia korzystała aż do 1863 roku, wszelkie naprawy i renowacje pokrywając ze środków pochodzących ze specjalnego funduszu zasilanego dochodami ze wsi Plecewice. Uposażenie to zabrano kościołowi po upadku Powstania Styczniowego i odtąd przy remontach mógł liczyć on jedynie na okoliczne ziemiaństwo.
|
|
KOŚCIÓŁ W BROCHOWIE, ELEWACJA POŁUDNIOWA
|
|
 Kościół parafialny p.w. św. Rocha w Brochowie był szczególnie ważnym miejscem związanym z rodzinną historią zamieszkałych w pobliskiej Żelazowej Woli Chopinów. W jego murach 2 czerwca 1806 roku odbył się ślub Mikołaja Chopina z Teklą Justyną z Krzyżanowskich; także tutaj w Wielkanoc 1810 roku ochrzczono ich syna - Fryderyka Franciszka. Zachowały się wpisy z księgi metrykalnej i metryki chrztu o treści:
Roku 1810, 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem brochowskim, sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu sochaczewskiego w departamencie warszawskim, stawili się Mikołaj Chopin, ojciec lat mający 40, we wsi Żelazowa Wola zamieszkały, i okazał nam dziecię płci męskiej, które urodziło się w domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie 6 wieczorem roku bieżącego, oświadczając, że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich, liczącej lat 28, jego małżonki, i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek. Po uczynieniu powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Józefa Wyrzykowskiego, ekonoma, liczącego lat 38, tudzież Fryderyka Geszta, który rok 40 skończył, obydwóch w wsi Żelazowa Wola zamieszkałych, ojciec oraz świadkowie [...] po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia stawiającym wyznali, iż pisać umieją. My akt niniejszy podpisaliśmy, Ksiądz Jan Duchnowski, proboszcz brochnowski, sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego, Mikołaj Chopin, ojciec.
Nr 2.23.IV /1810/. Ja, jak wyżej, spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z wody, dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem, urodzonym 22 lutego 1806 z Wielmożnych Mikołaja Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej, ślubnych małżonków. Rodzice chrzestni - Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkówną, hrabianką z Żelazowej Woli.
Należy tu wyjaśnić, że wymieniony w akcie chrztu Grembecki jedynie zastępował hrabiego Skarbka, który w tym czasie przebywał w Paryżu, i który uważany był przez Chopinów za właściwego ojca chrzestnego. Niejasna jest też data urodzin Fryderyka - według rodzinnej tradycji kompozytor przyszedł na świat nie 22 lutego, lecz 1 marca.
|
|
|
ELEWACJA ZACHODNIA, NA PIERWSZYM PLANIE STARORZECZE BZURY
|
|
K
ościół uległ zniszczeniu w wyniku walk rosyjsko-pruskich toczonych nad Bzurą w latach 1915-16. Budowla doszczętnie spłonęła, runęło sklepienie, bezpowrotnie zagładzie uległ wystrój i wyposażenie wnętrz. Ocalała jedynie część murów, pojedyncze rzeźby, kilka mniejszych obrazów i kamienne tablice pamiątkowe. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zabytkowy obiekt poddano głębokiej rekonstrukcji przy udziale architektów: Jarosława Wojciechowskiego i Tymoteusza Sawickiego, którzy przy odbudowie połączyli wierność tradycji historycznej z modnym w tym czasie stylem art deco. Rekonstrukcja ta nie objęła jednak wnętrza świątyni; sklepienie i ściany pokryto jedynie gładkimi tynkami, przez co niegdyś barwne i pełne ozdób teraz stało się surowe i sterylnie białe. Prace remontowe zakończyły się około 1933 roku, a zaledwie sześć lat później kościół znów ucierpiał od ognia i pocisków, kiedy w 1939 Brochów znalazł się w zasięgu jednej z największych bitew kampanii wrześniowej zwanej Bitwą nad Bzurą. Ponownie odbudowano go w latach 1946-49. Później jednak, w okresie Polski Ludowej przy braku niezbędnych nakładów finansowych ulegał on powolnej, acz systematycznej degradacji: pojawiły się pęknięcia w murach, pęczniały zawilgocone tynki, zawaleniem groził dach świątyni. Dopiero w latach 90. XX wieku oraz na większą skalę pod koniec pierwszej dekady wieku XXI wykonano tutaj gruntowny remont, podczas którego usunięto zagrożenia budowlane. Ponadto odnowiono polichromię i kasetonowe sklepienie kolebkowe.
|
|
|
CAŁKOWICIE ZNISZCZONY KOŚCIÓŁ PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ
|
|
K
ościół jest klasyczną bazyliką obronną wybudowaną na planie prostokąta ze średniowieczną nawą główną i dostawionymi do niej w XVI stuleciu dwiema nawami bocznymi, gdzie okna w nawie głównej usytuowane są nad dachami naw bocznych. Surową, zbliżoną do neoromańskiej formę zewnętrzną budowli podkreślają ustawione w narożach dwie cylindryczne wieżyczki, pomiędzy którymi znajduje się rodzaj empory. Prezbiterium zamknięte zostało absydą i górującą nad nią samotną wieżą, co w Polsce stanowi rozwiązanie rzadko spotykane, popularne bywa natomiast w architekturze północnych Włoch. Wnętrze kościoła nakryto rozciągniętym na jego długości bezlunetowym, kolebkowym sklepieniem, dekorowanym siecią kasetonową z powtarzającymi się motywami prostokąta oraz koła. Wokół świątyni poprowadzono dwukondygnacyjny ganek tunelowy ze strzelnicami. Całość otacza wybudowany prawdopodobnie w pierwszej połowie XVII stulecia mur z protobastionami, który - biorąc pod uwagę czasy, w jakich powstawał - mógł mieć w tym przypadku znaczenie bardziej symboliczne niż obronne.
|
|
ELEWACJA PÓŁNOCNA PO ODBUDOWIE W LATACH 30. XX WIEKU
|
|
W
spółczesny charakter świątyni w pewnym stopniu odbiega od wyglądu XVI-wiecznego i jest rezultatem kontrowersyjnych, prowadzonych w pośpiechu działań konserwatorskich z lat 1946-49 oraz wykonanej w okresie 2008-09 restauracji, która przywróciła jej wnętrzu dawną dekoracyjność - cementowe stropy i nagie od ponad 70 lat ściany pokryto wielobarwną polichromią odtworzoną w oparciu o zachowane relikty renesansowej malatury. Wyposażenie kościoła jest niemal w całości wtórne i pochodzi z czasów współczesnych - do nielicznych wyjątków należą oryginalne XVIII-wieczne figury świętych dominikańskich. Zachowały się również kominki do gotowania pożywienia załodze na wypadek oblężenia, a w podziemiach - groby rodu Lasockich - właścicieli wsi z lat 1662-1931. Kościół nadal pełni funkcje sakralne.
|
WIZYTÓWKĄ KOŚCIOŁA JEST BEZ WĄTPIENIA JEGO ELEWACJA ZACHODNIA Z DWIEMA WYSOKIMI WIEŻAMI FLANKUJĄCYMI GŁÓWNE WEJŚCIE DO ŚWIĄTYNI
|
|
P
ocząwszy od 2002 roku w trzecią niedzielę września Gmina Brochów bierze udział w organizacji historycznych rekonstrukcji upamiętniających poszczególne epizody Bitwy nad Bzurą. Uczestniczy w nich czynnie co najmniej kilkuset pasjonatów przebranych w mundury polskie, niemieckie, słowackie, także kawaleria i historyczne pojazdy pancerne, a nawet lotnictwo. Inscenizacje te należą do największych polskich imprez nawiązujących do wydarzeń z drugiej wojny światowej i najważniejszych spotkań miłośników historii Września'39.
|
|
Parafia Rzymskokatolicka św. Jana Chrzciciela i św. Rocha
Brochów 70, 05-088 Brochów
tel: (22) 725 70 66
parafiabrochow(at)wp.pl
|
|
B
rochów znajduje się 12 km na północ od Sochaczewa, przy zachodniej granicy Puszczy Kampinoskiej. Dojazd z Sochaczewa drogą krajową nr 705. Po około 10 kilometrach jest skrzyżowanie z kapliczką - należy tutaj skręcić w lewo w drogę, na którą prowadzi tabliczka z napisem Malanowo 0,6. (mapa zamków województwa)
|
|
1. Z. Skiełczyński: Dawny Brochów, Leszno 1993
2. A. G. Turczyk: Brochów i Chopin, Ziemia Sochaczewska, 7/2000
|
WIDOK KOŚCIOŁA OD STRONY POŁUDNIOWEJ
|
WIERZBY I WSPOMNIENIE CHOPINA - WITAMY NA MAZOWSZU
|
|
W pobliżu:
Sochaczew - ruina zamku książęcego z XIVw., 12 km
Łowicz - relikty zamku biskupów gnieźnieńskich z XIVw., 40 km
|
tekst: 2015
fotografie: 2019
© Jacek Bednarek
|
|
